Examenkandidaten die ongelooflijk druk zijn met het leren voor een examen: het is altijd zo geweest en zo is het nog. Maar hoe kan het dat het hoger onderwijs klaagt over het niveau van de studenten? En hoe komt het dat die examenkandidaten zo druk zijn? Zij hebben toch leren plannen?Al weer enige jaren geleden is de zogenaamde tweede fase ingevoerd. Een groot project met grote ideeën. Met de invoering van het studiehuis is er vervolgens veel veranderd. Het studiehuis was en is een goed idee. Leerlingen kregen nieuwe vakken, onder andere om ook vakoverstijgend bezig te zijn. Leerlingen moesten niet meer woordjes stampen, maar zelf hun werk plannen en zelfstandig projecten uitvoeren. Geen losse onderdelen leren, maar grote lijnen zelf ontdekken.

Dit had ook grote gevolgen voor de manier van toetsing: alles vooraf vastgesteld en met nieuwe vormen. Toetsweken waar leerlingen zelf plannend naar toe werken. Handelingsdelen waardoor leerlingen gestimuleerd worden hun werk te plannen, maar waardoor ze de vrijheid houden zelf hun tijd in te delen. En profielwerkstukken om de geleerde stof niet theoretisch te houden, maar echt eigen te maken.

De ideologie achter het studiehuis is mooi. De leerlingen leren de leerstof, maar kunnen er ook mee aan het werk in nieuwe situaties. En de leerlingen leren zelfstandig werken en plannen, waardoor ze goed voorbereid zijn op het hoger onderwijs.

Kopieermachine
Helaas lijkt de praktijk anders te zijn. Leerlingen plannen hun werk niet voldoende en moeten vlak voor de toetsperiode keihard werken om de toetsen te halen. „De rest van het jaar doen we bijna niks”, aldus een vwo-leerling. „Als we handelingsdelen moeten inleveren, staan er lange rijen voor de kopieermachine”, zegt een havo-leerling. Uit gesprekken met leerlingen blijkt dat ze zich niet gestimuleerd voelen om hun werk te verdelen over de tijd. „Er wordt niet eens gekeken naar wat we gedaan hebben, de handelingsdelen worden alleen maar afgetekend.” Dit werkt het kopieergedrag van leerlingen in de hand.

Het hoger onderwijs ziet met lede ogen aan hoe zijn nieuwe studenten met steeds minder kennis aan de studie beginnen. Ook de docenten in het voortgezet onderwijs zien dit gebeuren, maar zijn aan handen en voeten gebonden. Tot de derde klas kunnen ze nog flink sturen door huiswerk op te geven en dit ook te toetsen, maar in de vierde klas, in de tweede fase, is alles anders: leerlingen zijn nu zelfstandig - althans in theorie. De onverwachte schriftelijke overhoringen om bijvoorbeeld de woordjes erin te stampen zijn verleden tijd. Alle toetsen zijn van tevoren gepland in toetsweken en idioom toetsen is er zeker niet meer bij.

Ouderwetse SO
De oplossing voor het probleem dat we schetsten zit niet in het opnieuw omgooien van het onderwijssysteem. Wij pleiten voor meer vrijheid voor de scholen op het gebied van toetsing. Geef scholen weer de mogelijkheid om hun leerlingen onverwachte toetsen te geven, voor echte cijfers. Zo worden leerlingen weer gemotiveerd om niet alleen vlak voor een toetsweek hard te werken.

De leerlingen leren op deze manier onder begeleiding hun werk plannen. De docent heeft beter zicht op het leerproces van de leerling en kan dus gericht ingrijpen waar nodig. Dat was tenslotte ook de bedoeling bij de invoering: de leerlingen moesten leren om zelfstandig te werken, en dat is echt iets anders dan het plotseling kunnen omdat je de vierde klas hebt bereikt.

Al met al hebben de scholen in de huidige situatie zo veel mogelijk vrijheid om hun onderwijs zelf in te richten. Alleen op het gebied van toetsen krijgt dit nog te weinig vorm. Wij pleiten er daarom voor om ook hierin scholen hun eigen keuzes te laten maken in plaats van een standaard toetsenpakket voor te schrijven.

Dit betekent dat scholen toetsing beter in kunnen zetten in hun doelstelling om de leerlingen zelfstandig te leren werken. Ook de ouderwetse SO mag, wat ons betreft, weer terug in het programma.

De auteurs zijn betrokken bij de werkgroep onderwijs van PerspectieF, de jongerenorganisatie van de ChristenUnie.