Synthesizerklanken waaieren door de kerk van de Volle Evangelie Gemeente aan de Boothstraat in Utrecht, het gebouw waar eens de Gereformeerde Gemeenten hun synodes hielden. De kansel is weg. Buiten, om de hoek, geven coffeeshops met grote letters op hun etalageruit onverbloemd kennis van hun bestaan, joelen autochtone jongeren op een terrasje en wandelt in enkele minuten tijd de multiculturele samenleving in een groot aantal schakeringen voorbij.Dit is Nederland. Hoe kunnen zo veel verschillende mensen op zo’n klein oppervlak vreedzaam samenleven? „We dachten dat de allochtonen wel weer zouden weggaan. Nu dat niet het geval blijkt, beseffen we te moeten leren leven met de multiculturele samenleving. Dat besef doet de tolerantie verdwijnen”, zegt het Utrechtse VVD-raadslid E. Schell.

„De botsing van culturen is helemaal niets nieuws”, relativeert directeur M. Sini van de mbo-instelling Midden-Nederland. „Ze is alleen verhevigd door de globalisering. Mensen zien daar een uitdaging in óf ze worden er angstig van. De gevolgen van de globalisering, met name de veranderende positie van de vrouw, leiden bij laagopgeleide moslims tot angst en radicalisering. Arabische mensen hebben een grote afstand te overbruggen voordat ze zich hebben aangepast aan de Nederlandse samenleving.”

Dat beeld is aankomend CU-senator prof. dr. R. Kuiper te eenzijdig. „Alsof allochtonen alleen maar een afstand hebben te overbruggen. Ze kunnen ook vanuit hun waarden en normen een gegronde afkeer van de westerse samenleving hebben.”

Sini erkent het volmondig: „Aanpassing moet met behoud van waardevolle zaken als de hoge waardering van het gezin, respect voor ouderen en gastvrijheid. Maar de achterstelling van de vrouw zoals dat bij een deel van de moslims gebeurt, kunnen ze in de westerse maatschappij niet handhaven.”

Onderwijs is het middel om verschillen te overbruggen, beklemtoont Sini steeds weer in het debat over ”De toekomst van Nederland” tijdens de jaarlijkse forumavond van het Broederoverleg Christelijke Studenten (BOCS). „Een westerse burger leest 25 boeken per jaar, maar vier Turken lezen samen slechts één boek per jaar. Daar zit het probleem. Door onderwijs ga je zien dat er meer overeenkomsten dan verschillen zijn. Delfts blauw, klompen en tulpen zijn symbolen voor Nederland, maar die tulpen komen uit Turkije. Ik hoop dat de Turken wortel schieten in de Nederlandse samenleving, net als de tulpen.”

Sini’s benadering is te eenzijdig, vindt de rooms-katholieke diaken prof. dr. M. Sarot, bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. „Ik wantrouw stellingen als: onderwijs is dé oplossing; het oplossen van armoede is dé oplossing. Zo simpel is het niet.” „Mensen kunnen meer gaan lezen, maar het gaat er wel om wat ze ermee doen”, valt Kuiper hem bij.

In de vragen van studenten klinken termen als assimilatie en integratie. Kuiper waarschuwt voor begripsverwarring: „Assimilatie is geen onschuldig woord. Het betekent dat je mensen dwingt aan anderen gelijk te worden.”

Draagt verzuiling bij aan een vreedzame samenleving? wil de debatleider weten. „Beschaving is rekening houden met minderheden en ruimte bieden aan orthodoxie”, zegt Sini.

Bijzonder onderwijs past in die lijn, vindt Sarot. „Onderwijs in de lijn van de opvoeding thuis helpt je identiteit te vormen. Om waardering voor anderen te hebben, moet je eerst weten waar je zelf staat. Daar word je niet minder tolerant van.”

„Verzuiling is niet slechts een manier om de samenleving in te delen, maar het is het recht van groepen mensen op vrijheden”, zegt Kuiper. „Verzuiling helpt mensen hun identiteit te verstaan en te versterken en gewapend met die opvatting de wereld in te gaan. Een geloofsovertuiging doortrekt al je keuzes. Het is een groot goed je eigen identiteit te mogen beleven, uiteraard binnen de grenzen van de rechtsorde.”

Kuiper zou het toejuichen als er een islamitische partij in de Tweede Kamer zou zitten. „Minderheden moeten zich kunnen uiten. Dat werkt pacificerend. Het is echter de vraag of dat haalbaar is, gezien de grote godsdienstige en etnische tegenstellingen onder de moslims.”