Ze deden soms wanhopige pogingen smokkelwaar op te sporen, ze konden op weinig sympathie rekenen en ze tobden met de aanschaf van nieuwe schepen. Nederlandse douaniers te water hadden het niet altijd even breed, zo blijkt uit het boek ”Douane te water. Een vergeten dienst”. Een taai gevecht is het altijd geweest, de strijd van de douane te water tegen smokkelaars en raddraaiers. Zo beklaagt een douanier zich in het begin van de negentiende eeuw bij zijn baas over het gedrag van zeesmokkelaars in noordelijk Nederland. „De geest van ontevredenheid en geneigdheid tot opstand (…) is thans ten toppunt gestegen”, zo verzucht de hoofdcommissies van toezicht.

Ook in het verleden waren zeevarenden vindingrijk om smokkelwaar -sterke drank bijvoorbeeld- aan het oog van de autoriteiten te onttrekken. Zo troffen de commiezen van Sappemeer en Hoogezand onder de kooi van een schipper een flinke hoeveelheid alcohol aan. Een andere vorm van ontduiking was dat schippers bij betaling van het vuur-, ton- en bakengeld een te klein tonnage doorgaven.

Een van de taken van de douane in de negentiende eeuw was het bewaken van aangespoelde vrachten op de eilanden. Zo hielden commiezen in 1869 de wacht bij een lading hout op Texel. Gesteggel ontstond er meer dan eens over het waakloon voor de douaniers. Vooral toen de opbrengst van de partij hout niet opwoog tegen het loon voor de douaniers.

Autoriteiten gingen in voorbije eeuwen bepaald niet over één nacht ijs bij de aanschaf van douaneboten. Voordat de schepen in de vaart gingen, vloeide er heel wat inkt. De autoriteiten waren bepaald niet kwistig met geld. „De doelmatigheid werd wel eens opgeofferd vanwege het budget. Soms lijkt het alsof de Douane te water ’vergeten’ werd en als sluitpost diende van het Ministerie van Financiën”, schrijven de auteurs Geert Nieman, sinds 1984 als conservator verbonden aan het Belasting & Douane Museum in Rotterdam, en historicus Anne-Marieke van Schaik.

Eind negentiende eeuw verzocht een minister in verband met de bouw van een Fries douaneschip om een „nauwkeurige begrooting van kosten voor dat vaartuig, waarin alles wat naar weelde zweemt zorgvuldig moet worden vermeden.”

Dat laat onverlet dat douaneschip de Zeemeeuw al voor de Eerste Wereldoorlog voor die tijd comfortabele voorzieningen zoals een badkamer met ligbad en wc had.

Niet altijd ging het op de douaneschepen even gedisciplineerd toe. Wellicht had het te maken met machteloosheid vanwege de florerende smokkel. Provinciaal inspecteur J. Goossen zou op 25 juni 1880 vanaf Holwerd meevaren op Vaartuig no. 1. De man was echter vertraagd en meldde zich een dag later. Het recherchevaartuig lag 800 meter uit de kust. Hoe de kustwachter ook seinde en het te hoop gelopen volk joelde, vanaf de boot kwam geen teken van leven. Of de bemanning lag te slapen of het schip was verlaten. Goossen kon geen roeiboot krijgen en keerde onverrichter zake terug. Hij stelde voor de dienst in het noorderkwartier maar op te heffen. Dat gebeurde overigens niet.

Het handzame boek ”Douane te water. Een vergeten dienst” biedt tal van wetenswaardigheden over het functioneren van de dienst in de afgelopen eeuwen. Achter in de publicatie staat een lijst met 153 douanevoertuigen zoals die door de tijd heen de Nederlandse wateren hebben bevaren.

Wel zou het boek aan zeggingskracht hebben gewonnen als de auteurs wat meer ruimte zouden bieden aan ’spannende’, menselijke verhalen van bijvoorbeeld oud-douaniers en wat minder aan ambtelijk-technische kwesties zoals de administratieve rompslomp rond de aanschaf van nieuwe voertuigen.

Tot 14 januari 2008 is er een expositie over de douane te water te zien in het Belasting & Douane Museum te Rotterdam.