Sociale cohesie is een nogal deftig begrip, vindt prof. dr. Nijkamp, voorzitter van het algemeen bestuur van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Maar tegelijk zijn we ons er in Nederland „pijnlijk van bewust geworden dat sociale cohesie geen vaag ideaal is, maar een actueel werkwoord.”De hoogleraar schrijft dat in het boek ”Respect!” (uitg. Aksant), waarin de belangrijkste resultaten van 26 wetenschappelijke onderzoeken naar sociale cohesie voor het voetlicht worden gebracht. De publicatie werd donderdag in Den Haag aangeboden aan de minister voor Wonen, Wijken en Integratie, PvdA’er Vogelaar.

De bewindsvrouw kan wat met het boek, liet ze donderdag merken. Ze is vast van plan een nieuw geluid te laten horen in vergelijking met haar omstreden voorgangster Verdonk. „Niet omdat sommigen me dan het etiket van de softe dame kunnen opplakken. We moeten niet terug naar een periode waarin we de werkelijkheid niet onder ogen wilden zien. Maar tegelijk heb ik me de laatste jaren persoonlijk ongemakkelijk gevoeld als mensen tegen me zeiden: Ik ben nu al zoveel jaar in Nederland, maar nu voel ik me voor het eerst niet langer welkom. Ik heb me dan ook heel erg voorgenomen om mensen vanuit een respectvolle houding te bejegenen.”

Veel van de 26 onderzoeken naar sociale samenhang hebben te maken met allochtonenproblematiek, zoals de invloed van migrantentalen, multiculturele scholen en zelfs de interieurs van allochtonen.

Opvallend is dat de onderzoekers meermalen met tegendraadse en ongetwijfeld omstreden conclusies komen. Zo meent prof. dr. Guus Extra, die de rol van migrantentalen op de sociale samenhang onderzocht, dat vreemde talen in de Nederlandse samenleving juist een teken zijn dat de minderheden geaccepteerd zijn.

„Zo laat men zien dat immigranten erbij horen. We vragen om inburgering. Prima. Maar dan moeten we ook laten zien dat migranten erbij horen, door te laten zien dat we andere talen de ruimte geven.” Wat prof. Extra betreft worden de vreemde talen ook op school gesproken, „en de overheid moet daaraan meebetalen. Integratie moet van twee kanten komen.”

Een soortgelijke tegendraadse constatering is dat islamitische scholen niet als teken van segregatie, maar juist als vorm van integratie moeten worden beschouwd. Dat vindt althans dr. Thijl Sunier, die de samenhang tussen migranten en staatsvorming onderzocht. Hij wijst daarbij op de schoolstrijd van de negentiende eeuw, toen de vrijheid van onderwijs een feit werd en rooms-katholieken „evenzeer als niet-loyale buitenstaanders werden beschouwd als moslims nu.”

Volgens Sunier is de onderwijskwestie voor roomsen én voor moslims pas actueel geworden toen ze de Nederlandse samenleving als de hunne gingen beschouwen. „De vraag naar islamitische scholen is dus niet een teken van gebrekkige integratie, maar van grotere betrokkenheid bij de Nederlandse samenleving”, denkt de wetenschapper.