Als het aan prof. Hordijk persoonlijk had gelegen, was hij niet naar Zuid-Afrika afgereisd. Als directeur van het Internationaal Instituut voor Toegepaste Systeemanalyse (IIASA) in Wenen en als lid van de Oostenrijkse delegatie naar de VN-conferentie, kon hij echter niet om de verplichting heen. „Voor mijn vertrek heb ik nog gezegd dat ik dat circus niet nodig vond. Het is toch belachelijk om hier met 60.000 mensen te gaan zitten?”

Nu, tegen het einde van de wereldtop voor duurzame ontwikkeling, is de Nederlandse hoogleraar wat positiever gestemd. „Er is heel veel aandacht voor dit gebeuren in de pers. Het is belangrijk dat de wereld weer eens ziet wat er op dit gebied allemaal aan de hand is.”

Voor een omschrijving van het begrip duurzame ontwikkeling grijpt Hordijk terug op Calvijns uitleg van de bijbelse opdracht de aarde te bouwen en te bewaren. „Calvijn zegt vrij vertaald dat we ervoor moeten zorgen dat de volgende generatie de aardbodem in dezelfde staat ontvangt als wij - en liefst nog beter. De definitie van duurzame ontwikkeling is dus niet iets van de Brundtland-commissie (die het begrip in 1987 voor het eerst officieel omschreef, red.), maar gaat terug tot de zestiende eeuw en eigenlijk tot Genesis.”

Met die bijbelse taak heeft de mensheid het niet zo nauw genomen, stelt de wetenschapper. De statistieken spreken voor zich. Klimaatverandering, deels veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen, zorgt wereldwijd voor ongekende natuurrampen, het tropisch regenwoud slinkt in alarmerend tempo, honderden planten- en diersoorten worden met uitsterven bedreigd. Om nog maar te zwijgen over honger en aids.

De visie van sommige milieuorganisaties dat de aarde over vijftig jaar onbewoonbaar zal zijn, deelt Hordijk echter niet. „Nog afgezien van Gods ingrijpen in de geschiedenis en de profetieën over het einde van de wereld, denk ik ook dat mensen zelf zich wel realiseren dat er echt iets moet gebeuren. Het probleem is alleen dat er eerst een ramp moet gebeuren of een ernstige situatie moet ontstaan, voordat we wakker worden geschud.”

Ook de stelling dat er de afgelopen tien jaar, sinds de grote wereldtop in Rio de Janeiro, niets is veranderd, vindt Hordijk te kort door de bocht. „Er zijn wel degelijk dingen gebeurd. Tussen Rio en Johannesburg is het Kyoto-protocol gekomen. Ook op het gebied van biodiversiteit zijn stappen gezet. Het is allemaal niet nutteloos geweest, maar ik heb er wel een beetje een dubbel gevoel over. Er is aandacht en een beetje vooruitgang, maar landen moeten wel erg onder druk worden gezet.”

Dat geldt in het bijzonder voor Washington, dat een van de grootste dwarsliggers is bij de onderhandelingen in Johannesburg. Zoals zovelen, stoort ook Hordijk zich aan de houding van de Verenigde Staten. „Het is steeds weer hetzelfde: er wordt op hoog niveau onderhandeld, de VS proberen tijdens het onderhandelingsproces van alles af te zwakken en uiteindelijk ondertekenen ze alsnog de overeenkomst niet. Kijk maar naar het Kyoto-protocol. Daarom zouden we gewoon eens moeten durven het zonder de Amerikanen te doen.”

Volgens de IIASA-directeur is de Amerikaanse weigering zich op harde doelstellingen vast te leggen vooral door binnenlandse politiek en economische belangen ingegeven. „Elke concessie die in Johannesburg wordt gedaan, kost geld. Als de landbouwsubsidies worden opgeheven, zal de Amerikaanse boer dat merken. Als er meer gebruik moet worden gemaakt van schone energiebronnen, zal de prijs van een gallon benzine in de VS omhooggaan. Bovendien zijn er binnenkort verkiezingen, dus dat speelt wellicht ook een rol.”

Toch gelooft Hordijk dat de Verenigde Staten vroeg of laat wel overstag zullen gaan. „Neem opnieuw het Kyoto-protocol. Amerikaanse bedrijven hebben eerst miljoenen uitgegeven om Clinton en Bush ervan te weerhouden het verdrag te ondertekenen. Nu landen als Japan, China en Thailand het protocol hebben aanvaard, zie je juist weer druk vanuit het Amerikaanse bedrijfsleven om de overeenkomst toch te ondertekenen.

De Amerikaanse bedrijven realiseren zich dat ze een achterstand dreigen op te lopen”, vervolgt de onderzoeker. „Om de doelstellingen uit het Kyoto-protocol te realiseren, zullen allerlei nieuwe technologieën moeten worden ontwikkeld. En de VS hebben straks niets te bieden op die markt. Daarom kun je de Amerikanen misschien maar beter buiten de onderhandelingen laten. Ze komen tóch wel, omdat ze veel te bang zijn de technologieboot te missen.”

Vooralsnog hebben de Amerikanen hun invloed flink doen gelden in de onderhandelingen over het ontwerpakkoord dat in Johannesburg op tafel ligt. Over gevoelige punten zoals het openstellen van markten en het gebruik van duurzame energie is nog altijd geen overeenstemming bereikt. Hordijk verwacht dan ook niet al te veel van het document. „Ik ben bang dat het hetzelfde zal zijn als tien jaar geleden.”

Alle goede bedoelingen ten spijt, heeft de Nederlandse professor weinig fiducie in een wereldwijde aanpak van het armoedeprobleem. „Eén keer in de tien jaar zo’n top is best nuttig, maar ik pleit voor een geregionaliseerde aanpak. De EU moet zich bijvoorbeeld alleen op Afrika richten, de VS op Latijns-Amerika en Australië en Japan op Azië. Nu doet iedereen overal een beetje. Dat is te veel versnipperd.”

Hordijk verbaast zich ook over de dubbele moraal die het Westen er volgens hem op nahoudt. „Waarom grijpen we wel in Joegoslavië in en niet in Zimbabwe, waar het hele voedselstelsel door Mugabe naar de knoppen wordt geholpen? Militair ingrijpen is de ultieme stap en ik ben er nog niet aan toe. Maar je denkt er wel eens aan. Je zou bijna zeggen dat er een oorlog nodig is om honger te bestrijden.”