De tentoonstelling ”Alles onder controle?!” is te bekijken in Museum Broeker Veiling, het voormalige historische veilinggebouw in het Noord-Hollandse Broek op Langedijk. De veiling ligt in het zogenaamde rijk der duizend eilanden, een waterrijk gebied met veel tuinbouw. Directe aanleiding voor de expositie is het feit dat de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) -voortgekomen uit de Keuringsdienst van Waren en de Rijksdienst voor Vee en Vlees- vijf jaar bestaat. „Net als de VWA hielden medewerkers van de veiling zich vroeger bezig met keuren en controleren”, zegt conservator Lisette van Assema. Het werkterrein van de VWA is overigens breder dan alleen voedsel en vee: ook productveiligheid hoort daarbij.Rode kleurstof
Het grootste gedeelte van de tentoonstelling is gewijd aan misstanden en kwalijke zaken die medewerkers van de Keuringsdienst van Waren en de Rijksdienst voor Vee en Vlees én consumenten in de loop der jaren hebben aangetroffen. Dat varieert van gevaarlijke incidenten, zoals een ontplofte mobiele telefoon, tot zaken die neerkomen op misleiding van de consument. Een voorbeeld van het laatste is een affiche uit de jaren vijftig voor rodebessensap, dat zogenaamd rijk is aan vitamine C, maar alleen water, rode kleurstof en veel suiker bevat. „Moeder, u gunt uw kind toch ook alleen het allerbeste?” Niet gezond, niet schadelijk, wel oneerlijk.

De echte griezelverhalen spreken het meest tot de verbeelding, denkt Lisette van Assema: muizen in de melk, glas in de appelmoes, een reusachtige tor in de doperwten. Een schaal saté op een korstige keukenvloer, een aangekoekt personeels-wc’tje, een pan met maden. De kans dat je zelf zoiets aantreft is klein, maar het zijn wel de voorwerpen en foto’s waar mensen op de tentoonstelling gebiologeerd naar staan te kijken. Ook erg onsmakelijk is de collectie door keurmeesters afgekeurd keukengerei uit de horeca: bladderige Tefalpannetjes, roestende lepels, afbrokkelende kunststof spatels.

Slootwater
Door middel van oud beeldmateriaal wordt aandacht besteed aan de begintijd van de Keuringsdienst van Waren en de Rijksdienst voor Vee en Vlees. De eerste decennia na de totstandkoming van de Warenwet (1919) waren de keurmeesters vooral druk met het opsporen en tegengaan van geknoei ten koste van de consument. Melkcontrole was een belangrijk onderwerp: het kwam vaak voor dat melk werd aangelengd met water -soms zelfs verontreinigd slootwater- waardoor het vetgehalte te laag was. De boetes op dit soort overtredingen waren niet mals. In een overzicht van processen-verbaal uit 1927 staat dat een boer veroordeeld werd tot tien dagen hechtenis of een boete van 30 gulden. Ook geknoei met het gewicht van brood was -volgens de VWA zelfs tot 1990- een veelvoorkomend probleem.

Bij producten als schepijs en vis was de hygiëne lange tijd het grootste manco. Vis werd bijvoorbeeld tot 1940 ongekoeld verhandeld. Ook in bakkerijen stuitten keurmeesters op onhygiënische toestanden, bijvoorbeeld deeg dat gekneed werd met zweetvoeten of eczeemhanden.

Dat de verwerking en productie van levensmiddelen in de loop van de twintigste eeuw steeds grootschaliger en fabrieksmatiger werd, was in ieder geval winst voor de hygiëne en dus voor de volksgezondheid. Maar de moderne tijd brengt ook zijn eigen problemen met zich mee. Koelingen in winkels zijn tegenwoordig standaard, maar volgens de VWA staan ze vaak wel afgesteld op een te hoge temperatuur. En als er glas in een pot appelmoes wordt aangetroffen, begint de fabrikant een terugroepactie om de hele partij te elimineren, terwijl er natuurlijk niet in elke pot een splinter zit

Gebakjes
Her en der in het museum staan op bordjes uitspraken van (voormalige) keurmeesters. Hans Tijsen, die van 1973 tot 1998 voor de Keuringsdienst van Waren werkte, verbaast zich erover „dat mensen bewust ondeugdelijke producten, die schade konden toebrengen, in de handel brachten.” Als voorbeeld noemt hij een banketbakker die, om te voorkomen dat er een monster werd genomen, pardoes tachtig gebakjes in de afvalbak gooide. Ze waren blijkbaar nog wel goed genoeg voor de klanten, maar niet voor de kritische blik en de meetapparaatjes van de keurmeester.

Consumentenbescherming had (en heeft?) niet altijd de hoogste prioriteit. Een keurmeester die een vraag stelde over eten dat stonk, noteerde de volgende reactie. „Hoezo is dat niet meer goed? Gisteren heeft de hond er nog van gegeten en die is nog springlevend.”

Bezoekers van de tentoonstelling krijgen de kans om in de huid van een keurmeester te kruipen. Bijvoorbeeld door te bepalen hoe oud kinderen moeten zijn om veilig met bepaalde speelgoedblokjes te kunnen spelen - kunststof ringetjes staan voor verschillende keelmaten. Verder is er een opstelling van afgekeurde producten gemaakt, waarbij de vraag is waarom het niet aan de eisen voldoet. Een van die voorwerpen is een flesje shampoo dat qua model en vormgeving meer op een meeneemverpakking drinkyoghurt lijkt. De VWA houdt ook toezicht op de leeftijdsgrens voor de verkoop van alcohol. Bij een fotogalerij van jongeren blijkt hoe lastig het voor winkelpersoneel is om in te schatten of een klant wel zestien is. Een jongen met puistjes lijkt jonger, maar zit echt boven de grens. Op zaterdagen is het mogelijk om begeleid door vrijwilligers van de VWA laboratoriumproefjes te doen.

De tentoonstelling ”Alles onder controle?!” loopt tot en met 31 oktober 2007 in Museum Broeker Veiling, Museumweg 2, Broek op Langedijk. Meer informatie: www.broekerveiling.nl en 0226-313807.