Bedrijven die illegalen in dienst hebben. Iedereen weet dat het voorkomt in de EU. Vooral de agrarische sector, de bouw en de horeca schakelen volgens Frattini op uitgebreide schaal goedkope werknemers in van elders in de wereld die niet over een verblijfsvergunning beschikken. Het perspectief op het vinden van een baan, zij het in het zwarte circuit, leidt ertoe dat de Unie als een magneet werkt op armen uit bijvoorbeeld Afrika. Die gaan vaak in hun wanhoop op zoek naar een beter bestaan op het Europese continent.Door hun rechteloze positie worden zij gemakkelijk het slachtoffer van mensenhandel, uitbuiting en afpersing. „We treffen omstandigheden aan die lijken op slavernij. Dat mogen we niet langer tolereren. De EU behoort geen vrijplaats te zijn voor misbruik van migranten”, aldus de Italiaanse Eurocommissaris.

Tot zover de ene kant van de zaak. De andere kant is dat veel werkgevers kampen met personeelstekorten. Het opvullen van vacatures via de reguliere kanalen kost grote moeite. Als gevolg van de vergrijzing van de bevolking zal de behoefte aan de inzet van buitenlanders in de toekomst verder toenemen. De VN bijvoorbeeld schatten dat Europa, om zijn groei en welvaart te waarborgen, er tot 2050 zo’n 20 miljoen extra moet aantrekken.

Frattini presenteerde afgelopen woensdag een pakket voorstellen gericht op verbetering van de situatie op beide probleemvelden. Hij legt maatregelen voor die een legale arbeidsmigratie bevorderen, in combinatie met de garantie op een humane behandeling voor degenen die in dat kader hierheen komen. In economisch opzicht resulteert zijn beleid in het opheffen van oneerlijke concurrentieverhoudingen tussen ondernemingen, doordat geen van hen nog kan profiteren van onderbetaalde illegalen.

De plannen voorzien in een belangrijke, bemiddelende rol voor Brussel in de sfeer van de arbeidsmigratie. Een EU-lidstaat die mensen van buitenaf nodig heeft, meldt dat bij de Europese Commissie. Die onderhoudt contacten met landen die bereid zijn op tijdelijke basis burgers ’uit te lenen’. Zij maakt afspraken over aantallen en voorwaarden met de regering ginds. Die verplicht zich om betrokkenen aan het eind van de overeengekomen periode te repatriëren. Eventueel helpt de Unie de kandidaten voor een baan ver weg van huis door ze een taalcursus aan te bieden of een training voor het aanleren van de vereiste vaardigheden.

Er is in deze opzet dus sprake van centralisatie; niet bilateraal, maar op EU-niveau zaken regelen. De Commissie brengt vraag en aanbod bij elkaar en fungeert daarmee als een soort uitzendbureau. Frattini benadrukt dat er van haar zijde geen dwang of drang zal zijn tot het toelaten van migranten. Het blijft een beslissing van de afzonderlijke naties of en, zo ja, hoeveel personen van buiten de gemeenschappelijke grenzen zij uit economische motieven binnenhalen.

In september volgen er voorstellen die specifiek betrekking hebben op hoogopgeleiden. Zij krijgen gemakkelijker toegang tot de Europese arbeidsmarkt, is de bedoeling, en kunnen straks eenvoudiger binnen het handelsblok van de 27 van de ene naar de andere werkgever overstappen.

Frattini stelt verder wetgeving voor om ondernemers die in de toekomst toch nog illegalen in dienst hebben, streng aan te pakken. Daarbij denkt hij aan economische sancties, zoals uitsluiting gedurende een reeks van jaren van EU-subsidies en van het meedingen naar overheidscontracten. Maar ook strafrechtelijke veroordelingen verschijnen daarbij in beeld.

Bij dit laatste laat de commissaris, in overeenstemming met het subsidiariteitsbeginsel, de invulling van de concrete strafmaat over aan de lidstaten. Nederland hanteert momenteel een boete van 8000 euro per illegaal, met de mogelijkheid dat iemand die voor de derde keer in de fout gaat achter de tralies verdwijnt.

Tot dusver is de pakkans overigens gering. Per jaar wordt slechts 2,8 procent van alle bedrijven gecontroleerd. Frattini streeft er echter naar ook dat te veranderen. Hij verlangt dat elk van de landen de inspecties uitbreidt, tot een niveau van 10 procent. Want, in zijn bewoordingen: „De illegale arbeidsmarkt moet worden uitgeroeid.”