De bedrijfsopbrengsten van de NS zijn ongeveer gelijk aan die van dezelfde periode vorig jaar, en dat terwijl er sindsdien 1100 meer mensen in dienst zijn. Dat is dan wel zogenaamd direct personeel: de reiziger merkt direct dat ze er zijn. Conducteurs, machinisten, servicemedewerkers: alleen conducteurs moeten er dit jaar nog 130 komen en volgend jaar nog eens 150. Van de overige twee groepen is de NS inmiddels voldoende voorzien.

De ongeveer gelijkgebleven opbrengsten zijn des te meer opmerkelijk, zegt financieel directeur Niggebrugge, daar ook het onderhoud aan de treinen het laatste halfjaar een stuk intensiever was en daarmee flink duurder. De grote achterstand in reparatie van kapot materieel is nog niet helemaal weggewerkt, maar wel flink verkleind. Een lastige post is verder nog de infraheffing: het (elk jaar hogere) bedrag dat de NS aan de overheid dient af te dragen voor het gebruik van de railinfrastructuur. Want zo zijn de regels sinds Verkeer en Waterstaat de sporen bezit: elke gebruiker moet dokken als hij erover rijdt.

Dat de opbrengsten nagenoeg gelijkbleven, is ook te danken aan het feit dat er meer duurdere kaartjes worden gekocht: eersteklas en/of vol tarief voor enkeltjes en retourtjes. Ook de zogenaamde knooppuntontwikkeling -de winkels en horecagelegenheden- pakte positief uit: op grote stations draait de kleine middenstand als een tierelier, met gunstige revenuen voor de verhuurder van de stationsruimten.

Het kostenreductieprogramma dat de NS donderdag aankondigde -het is al in volle gang- heeft dit jaar nog geen effecten op de cijfers, maar volgend jaar moet het goed merkbaar zijn. Aanpak Indirecte Diensten en Activiteiten (AIDA), zoals het programma zo fraai heet, zal vooral onder het kantoorpersoneel gaten slaan. Een NS-medewerker deze week: „Ik ga zaterdag op vakantie, maar ik weet niet of als ik terugkom mijn functie nog bestaat.”

Meerstadt, de commerciële man van het directietrio -de onlangs benoemde topman Veenman treedt pas per 1 november aan- schetst prijsverhoging en kostenreductie als de enige mogelijkheid om het huishoudboekje van de NS op orde te krijgen. „Het huis begint op orde te raken, alle indicatoren wijzen daarop, nu het huishoudboekje nog.”

Het hoge percentage (9 procent) van de tariefstijging vindt hij verklaarbaar: een flinke inflatie, de wettelijk toegestane 2 procent en de toegenomen infraheffing door de overheid maken zo’n grote stap noodzakelijk, zij het dat hij in twee kleinere porties uiteenvalt, zodat de reiziger tussentijds kan ’wennen’.

Het rijtje zegeningen dat de NS-directie de laatste tijd kan tellen wordt steeds langer. Nieuw materieel stroomt binnen, het aantal ’bakken’ dat kapot langs de baan staat neemt af, het personeelsgebrek is bijna weggewerkt, de zomerdienstregeling kon zonder veel gezeur worden uitgevoerd (aanstaande zondag treedt de gewone weer in werking) en de sociale veiligheid op de stations nam zienderogen toe door onder meer 55.000 extra in- en uitgangscontroles en ingehuurde bewaking. Ook het treinpersoneel durft zich vaker te vertonen: de kaartverkoop op de trein nam het laatste halfjaar met 30 procent toe.

De 30 miljoen euro die de NS verwacht uit de prijsverhoging -de helft van de natuurlijke stijging van het aantal reizigers gaat verloren bij zo’n prijsstijging, zo onderzocht de NS- moet samen met de tientallen miljoenen uit AIDA de NS-cijfers aan de veilige kant van de streep houden. Het extra geld wordt alleen maar ingezet voor de vijf grote doelen, zegt Meerstadt: op tijd rijden, betere informatie en service, meer zitplaatsen, grotere sociale veiligheid en schone stations en treinen. „Alles wat daaraan niet rechtstreeks bijdraagt, wordt komende tijd geschrapt.”

Of hij voor zo’n prijsverhoging wel toestemming heeft van de raad van commissarissen, luidt de vraag: Ja, dat heeft hij. Of hij wel heeft overlegd met de consumentenorganisatie, is de volgende vraag: Ja, dat heeft hij. Of ze het er ook mee eens waren? Nee, dat waren ze niet.

Het NS-nieuws was nog maar een kwartiertje oud en de faxen bij reizigersorganisatie Rover, ANWB en ouderenorganisaties begonnen de woedende reacties breed het land in te sturen. De huidige kwaliteit van het treinvervoer rechtvaardigt deze tariefsverhoging volstrekt niet, en de manier waarop de NS de verhoging wil doorvoeren -via een juridische truc, zeggen ze- kan natuurlijk helemaal niet. Een protestbrief richting Verkeer en Waterstaat is al onderweg en verder zullen de reizigers worden gemobiliseerd om het ongenoegen over de prijsverhoging te uiten, dreigen de belangenbehartigers.

De NS wil van geen truc horen. Met een grafiek op het scherm toont Meerstadt aan dat de NS met de verhoging niet anders doet dan weer aansluiting zoeken bij de lijn die de inflatie weergeeft. Omdat in de inkomsten een neerwaartse knik ontstond toen in januari 2002 de prijsverhoging achterwege bleef, moet in de komende periode slechts opwaarts worden bijgebogen tot wat overal gangbaar en billijk is”, zegt hij.