Volgens Erdogan is de 56-jarige Gül een kandidaat die door heel Turkije zal worden omarmd, een bewering die snel door de oppositie werd tegengesproken.Erdogans Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AK) heeft een meerderheid van 353 afgevaardigden in het 550 zetels tellende parlement. De verwachting is dat Gül, die een leidende rol vervulde bij de pogingen Turkije de Europese Unie binnen te loodsen, met een ruime marge zal winnen wanneer het parlement vrijdag met een reeks stemmingen over het presidentschap begint.

De bekendmaking volgde op maandenlange onzekerheid en spanning over een mogelijke kandidatuur van Erdogan zelf. De premier geldt als een fervent moslim en zijn mogelijke kandidatuur leidde tot grootschalige protesten van de oppositie en subtiele waarschuwingen van het leger.

De keuze voor Gül als AK-kandidaat is niet onlogisch. Erdogan kan als premier aan de touwtjes blijven trekken en zijn partij naar de algemene verkiezingen van november loodsen. Tegelijkertijd weet hij zich in Gül verzekerd van een trouwe bondgenoot.

Güls kandidatuur is echter zeker niet onomstreden. Zijn vrouw Hayrunisa draagt een hoofddoek en aanhangers van het secularisme zijn scherp gekant tegen de idee van een first lady in islamitische dracht. Gül zei onmiddellijk na het bekend worden van zijn kandidatuur dat het Turkse volk ervan verzekerd kan zijn dat hij als president de principes van de grondwet zal hooghouden. Hij verdedigde evenwel een recent beroep van zijn vrouw bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens tegen een besluit dat haar de toegang tot een universiteit verbiedt omdat zij een hoofddoek droeg. „Dat is een individuele keuze en wij moeten allen respect tonen”, zei Gül.

In Turkije geldt een verbod op het dragen van een hoofddoek op universiteiten en in een publieke functie, een bepaling waaraan sinds de jaren ’80 onder leiding van het leger krachtig de hand is gehouden.

Enkele parlementsleden begroetten de nominatie van Gül met onverhulde scepsis, zoals Mustafa Ozyurek, vicevoorzitter van de grootste oppositiepartij, de Republikeinse Volkspartij. Ozyurek zei dat zijn partij vrijdag de eerste ronde van de stemmingen zal boycotten, waardoor volgens de oppositie het benodigde quorum komt te ontbreken. De oppositie stelt dat de aanwezigheid van twee derde van de parlementsleden, dus 367 leden, voor de stemmingen vereist is. De AK meent dat een quorum van een derde voldoende is.

Ozyurek zei dat de oppositie bij het constitutionele hof zal verzoeken om ongeldigverklaring van de stemmingen als niet het vereiste quorum aanwezig is. Als het hof die visie bevestigt, zou dit kunnen leiden tot vervroegde algemene verkiezingen.

De zeven jaar durende ambtstermijn van huidig president Ahmet Necdet Sezer loopt 16 mei af. Hij is dan niet herkiesbaar. Het parlement stemt vanaf 27 april in vier rondes over het nieuwe staatshoofd. Een kandidaat moet een twee derde meerderheid van de stemmen behalen in de eerste twee stemrondes, maar daarna is een gewone meerderheid genoeg om tot president te worden gekozen.

De Turkse republiek werd in 1923 gesticht door een generaal, Mustafa Kemal Atatürk. Die scheidde moskee en staat strikt en brak radicaal met de cultuur van het islamitische Ottomaanse Rijk. De strijdkrachten moeten erover waken dat die scheiding gehandhaafd blijft. Zij doen dat desnoods met staatsgrepen. Tien jaar geleden dwongen ze de democratisch gekozen premier Necmettin Erbakan van de Welvaartspartij af te treden.

De AK geldt als diens erfgenaam. Met de enorme AK-verkiezingsoverwinning van 2002 aanvaardden de militairen en de politieke oude garde tegen heug en meug een AK-regering. Die voerde met succes politieke en institutionele hervormingen door. Verder wist ze de economie weer op de rails te krijgen en zijn er toetredingsgesprekken met de EU begonnen.