Amper een jaar later, inmiddels opnieuw premier geworden, is hij onder de christendemocraten weer de onbetwiste nummer 1.Deze week speelde eenzelfde debat binnen twee andere partijen. Bij de VVD was het ’slechts’ erelid Wiegel die op indirecte wijze het huidige liberale leiderschap kritiseerde. Bij de PvdA lijkt de discussie over de aanvoerder breder en onder meer personen te leven.

Zo wees een onderzoek uit dat ruim de helft van de PvdA-achterban wil dat Bos, nu hij minister is geworden, afziet van het partijleiderschap. Deze PvdA-kiezers vinden dat de partij linkser moet worden en zich meer zichtbaar moet maken in het kabinet.

Partijcoryfee Jan Pronk en de Jonge Socialisen pleitten openlijk voor een nieuwe leider. Ook zij hanteren als voornaamste argument dat de partijleider van de PvdA in de Tweede Kamer behoort te zitten. Bevindt hij zich in het kabinet, dan kan hij de partij onvoldoende profileren, aldus de critici. Nog even en de SP gaat de PvdA getalsmatig overvleugelen, voorspelt Pronk.

Het gebruikte argument klinkt uitermate redelijk. Maar het ligt voor de hand dat achter die schijnbare rationaliteit een diepere laag ligt van gevoelens van onvrede. De naar voren gebrachte kritiek staat niet los van de verkiezingsnederlaag van 22 november vorig jaar. Nu de sociaaldemocraten klop hebben gekregen, rekenen zij het zware verlies allereerst hun aanvoerder aan.

Die reactie valt enerzijds te begrijpen. Wie de zogeheten Wouter Tapes heeft gezien -een indringende documentaire over de laatste verkiezingscampagne van de PvdA-, werd getroffen door de stuurloosheid van het campagneteam én van Bos. De sociaaldemocratische voorman verliest gedurende de verkiezingsstrijd gaandeweg zijn greep op de gang van zaken, laat zich te gemakkelijk in verwarring brengen door zijn adviseurs en ontbeert een heldere visie op waar het met Nederland heen moet.

Anderzijds heeft de huidige kritiek van PvdA’ers op Bos ook iets oneerlijks en goedkoops. Al was het maar omdat het de partij zelf is geweest die hem op het schild heeft geheven. De hele PvdA werd op zeker moment zelfs rond hem georganiseerd. Niet voor niets werd een jaar of vier geleden ”de nieuwe PvdA van Wouter Bos” een gevleugelde uitdrukking. Velen vonden het maar wat gemakkelijk dat het van Shell afkomstige wonderkind, dat op tv zo vlot en soepel overkwam, Balkenende schijnbaar moeiteloos naar de kroon stak.

Eenzaam torende Bos boven andere PvdA-prominenten uit, met als gevolg dat er tot op de dag van vandaag niet echt een opvolger klaarstaat om hem, indien nodig, te vervangen. Een partij die op die manier op één persoon gaat leunen, heeft het ook zichzelf aan te rekenen als die persoon niet de prestaties levert die men van hem verwachtte.

Daarbij komt dat het maar de vraag is voor welk deel de verkiezingsnederlaag van vorig jaar aan de persoon van Bos te wijten valt. Diepgravender onderzoek, zoals bijvoorbeeld verricht door de Wiardi Beckmanstichting, laat zien dat niet alleen Bos, maar in feite de hele PvdA al langere tijd in verwarring is.

Niemand lijkt precies te weten hoe het verder moet met de sociaaldemocratie nu de arbeidende klasse zich voor een deel heeft geëmancipeerd en voor een ander deel is overgelopen naar de SP, nu de verzorgingsstaat tegen haar eigen grenzen is opgelopen en nu een deel van het linkse electoraat over het vreemdelingenbeleid uiterst rechtse opvattingen koestert.

Zich met vereende krachten op deze vraagstukken werpen, brengt de PvdA waarschijnlijk verder dan wanneer zij alleen maar kritiek levert op haar zelfgekozen voorman. Een voorman van wie, ondanks zijn momenten van falen, bovendien nog niet bewezen is dat hij in het geheel niet in staat is de PvdA te leiden. Ook Wim Kok had een lange aanloop nodig voor hij naam kon gaan maken als gerijpt staatsman met overwicht en gezag.