Von Dommer was bibliothecaris en een liefhebber van het oude boek. Vooral de vroege geschriften van Maarten Luther boeiden hem in hoge mate, en in de beschrijving van deze soms onooglijke werkjes kon hij helemaal opgaan. Had hij dan geen andere hobby’s? Zeker, hij liefhebberde ook op het terrein van de muziekgeschiedenis en schreef daar zelfs een acceptabel handboek over, maar de pennenvruchten van de reformator vormden zijn hartstocht.Met name in de stadsbibliotheek van Hamburg kon hij zich uitleven. Daar werd een enorme collectie Lutherdrukken bewaard en op een goede dag begon Von Dommer met het beschrijven van een deel van deze schitterende verzameling. Een hele klus. Jarenlang had hij er zijn handen aan vol, want niets was hem te veel. Voorzichtig liet hij de oude boeken door zijn handen gaan; nauwgezet noteerde hij de juiste titels van de honderden drukken, telde hij het aantal ongenummerde pagina’s, gaf hij signaturen weer en vermeldde hij, indien mogelijk, plaats en jaar van uitgave.

Hij deed meer. Lettertypes werden vergeleken teneinde onbekende uitgevers alsnog te kunnen achterhalen en hij onderzocht alles wat op de boekjes van betrekking was. Ten slotte legde hij van dit uitputtend onderzoek rekenschap af in het overzichtswerk ”Lutherdrucke auf der Hamburger Stadtbibliothek 1516-1523”, dat in 1888 verscheen. Om de titels zo correct mogelijk weer te geven, hadden Von Dommer en de zetter geput uit een groot scala van drukletters. Alleen al het corrigeren van de drukproeven moet een enorm karwei zijn geweest.

Het resultaat mocht er zijn: een geschrift zoals maar zelden verschijnt. Wie kon hem evenaren? Niemand, ook hijzelf niet, want zijn latere bibliografie van oude drukken in Marburg is toch duidelijk van minder kwaliteit. Had de hartstocht die zo hoog oplaaide in het boek over de Lutherdrukken dat unieke beschrijvingsvermogen verteerd? Wie zal het zeggen? Hoe dan ook, toen Von Dommer overleed, werd hij betreurd door Lutherkenners en -vorsers, zij hielden zijn nagedachtenis in hoge ere; de Hamburger stadsbibliotheek op haar beurt koesterde de door hem beschreven boekenrijen.

En toen brak door het drijven van Von Dommers landgenoten de Tweede Wereldoorlog uit. Onder de vele gruwelen die in dit tijdvak door mensen werden uitgedacht, behoorde het tapijtbombardement met daarop volgend een vuurstorm. Hamburg was een van de eerste getroffen steden. Nadat het van 24 juli tot 30 juli 1943 al bommen op de stad geregend had, kwam de zwaarste aanval op 23 oktober. Toen die voorbij was, bleek dat circa 30.000 mensen waren omgekomen en 80 procent van de gebouwen was verwoest. Wat de Hamburgse stadsbibliotheek betreft, daarvan stond zegge en schrijve nog één muur.

Daarmee was Von Dommers werk zo op het eerste gezicht waardeloos geworden, want alle door hem beschreven boeken waren in het inferno vernietigd. Einde verhaal dus, ware het niet dat er in 1962 een nieuwe uitgave van zijn tekst verscheen. Niet in Duitsland, maar in Nederland.

Er is geen ”woord vooraf” in deze herdruk opgenomen waarin een reden wordt vermeld. Eigenlijk ben ik er blij om, want eerlijk gezegd: ik wil die liever niet weten. Nu kan ik deze nieuwe ”Lutherdrucke” beschouwen als een ontroerend monument, opgericht voor een unieke collectie van honderden verloren gegane reformatorische werken. En dat niet alleen. Het is tegelijk een herdenkingsgeschrift geworden dat iedere lezer de waanzin voor ogen stelt van de vernietigingen die oorlogen brengen over zaken waarmee men zich hartstochtelijk verbonden weet.

Reageren aan scribent? kwartet@refdag.nl.