„De mens is niet in staat om op Gods genade te antwoorden, maar God geeft aan alle schepselen de genade om Hem te antwoorden”, stelt dr. Tom Noble. Hij was donderdag een van de hoofdsprekers tijdens een symposium over wesleyaanse theologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Dr. Noble is hoogleraar aan het Nazarene Theological Seminary in Kansas City (VS), het seminarie van de Kerk van de Nazarener. Deze kerk staat in de traditie van het 18e-eeuwse methodisme, dat weer teruggaat op de Engelse opwekkingsprediker John Wesley (1703-1791).John Wesley is niet de oorspronkelijkste, maar wel de invloedrijkste theoloog geweest, vindt dr. Noble. „Hij is een van de hoofdfiguren uit de christelijke geschiedenis. De 40 miljoen methodisten en andere kleinere groepen, zoals het Leger des Heils en de Kerk van de Nazarener, beschouwen zich als erfgenaam van de wesleyaanse traditie. Wesley heeft de grondslag gelegd van de moderne zendingsbeweging, die weer geleid heeft tot een revolutionaire groei van de kerk wereldwijd.”

Pastoraal
Wesleys theologie is vooral een „pastorale theologie”, aldus dr. Noble. „Zij is geen systeem van abstracte waarheden, maar is voluit praktisch in haar aandacht voor geestelijke zaken, zoals verzekering van Gods aanneming, groei in genade en heiligheid. Zij is ook voluit evangelische theologie. In de eerste plaats omdat zij de theologie is van iemand die vóór alles een evangelist wilde zijn, in de tweede plaats omdat zij zich baseert op de evangelische erfenis van de Reformatie.”

Dr. Noble ziet geen tegenstelling tussen John Wesley en de Reformatie. „Wesley is tot persoonlijke verzekering van zijn geloof gekomen door het lezen van Luthers commentaar op de Galatenbrief. Het centrale leerstuk van de rechtvaardiging door het geloof in zijn piëtistische variant kreeg hij mee van de Moravische Broeders, die in de lutherse traditie stonden. Wesley stelde dat het door genade is dat we als schepsel een bestaan hebben ontvangen, maar onze werken kunnen ons niet verzoenen vanwege de zonde. Daarom vinden we de gunst van God alleen door het geloof in Christus.”

Wesley legde de nadruk op onmiddellijke verlossing. „Geloven betekent verlossing van zonde, ook van de kracht van de zonde. Het gaat bij Wesley niet alleen om rechtvaardiging, maar ook om wedergeboorte, in de zin van heiliging. Hij weigerde genade en wet tegenover elkaar te plaatsen, zoals sommigen deden in de lutherse traditie. Hij legde meer, in de lijn van Calvijn, het accent op de positieve rol van de wet in het leven van de christen.”

Volmaaktheid
John Wesley kreeg door zijn zelfdiscipline en vaste praktijken van gebed en meditatie de bijnaam van ”methodist”. „Hoewel hij later ontdekte dat zelfdiscipline geen zekerheid van Gods aanneming kon bewerken, heeft hij niet geleerd dat actief geloofsonderzoek overbodig is. Zijn zekerheid van de verlossing lag in Christus alleen, maar om Zijn meester te volgen moest hij zich wel blijmoedig aan Zijn discipline onderwerpen.”

De discipline was ook nodig vanwege de inwonende zonde. „Wesley heeft tegenover bepaalde volgelingen van graaf Von Zinzendorf gezegd dat de zonde in de gelovige blijft en dat dit ook de leer van de Bijbel en van de kerk van alle tijden is. In de gelovige blijven twee tegenstrijdige principes: het vlees en de Geest. Het verschil tussen gelovigen en ongelovigen is dat over de eersten de zonde niet heerst. Gelovigen zijn zich bewust van hun zonden en vechten daartegen.”

Dr. Noble ziet echter wel een onduidelijkheid inzake Wesleys leer van de volmaaktheid. Hij wijt dat aan de Engelse term ”perfection” als vertaling van het Griekse woord ”teleiosis”, dat zijns inziens beter kan worden weergegeven met ”volwassenheid” of ”rijpheid” (”maturity”). „Wesley ziet heiliging als groei in de genade. In dit opzicht staat hij veel meer in de lijn van Calvijn dan van Luther. Wesley stelt dat christenen in heiligheid moeten toenemen en dat dit discipline veronderstelt. Toch gaat Wesley ervan uit dat er in het leven van een christen een moment aanbreekt dat hij bevrijd is van de tumultueuze, innerlijke strijd.”

U stelde in uw bijdrage op het symposium dat de meerderheid van de evangelische christenen wereldwijd zichzelf als arminiaan beschouwt. Bedoelt u daarmee dat Wesley schatplichtig is aan het arminianisme?
„Wesley was in die zin arminiaan dat hij de particuliere verzoening (Christus stierf alleen voor de uitverkorenen, KvdZ) verwierp. Dat was volgens hem in strijd met de Bijbel en met de christelijke Godsopvatting. Hij was echter geen arminiaan zoals de remonstranten in Nederland. Deze ontwikkelden zich in de richting van de vrije wil en het pelagianisme. Volgens Wesley was er geen vrije wil, wel vrije genade. Maar die genade is wel aan alle schepselen geschonken, opdat zij op Gods verzoening in Christus zouden kunnen antwoorden.”

Vrijzinnigheid
De invloed van Wesley is er volgens Noble vooral op het punt van de vernieuwing van de kerk. „Wesleys prediking was sterk individualistisch, maar in de praktijk was hij erg gericht op gemeenschap. Het methodisme was niet aangelegd op het stichten van een kerk, maar op vernieuwing van de kerk. Het gevolg was dat het methodisme zwak was in de integratie van praktijk en dogma. Zo werd het methodisme, eenmaal uit de officiële kerk gebannen, gemakkelijk een prooi van het theologisch liberalisme. De wereldwijde methodistische gemeenschap vertegenwoordigt een breed spectrum, variërend van evangelicalen tot hen die Wesley herinterpreteren of afstand van hem nemen.”