Nu weten we het: religie is eigenlijk volslagen nutteloos, zo niet schadelijk. In ieder geval biedt ze de samenleving geen grote voordelen, aldus onlangs een auteur in het Duitse tijdschrift Focus. Religie zou de wetenschap in duisternis hebben gehuld; zie het moderne creationisme (geloof in de schepping). Zelfs op sociaal terrein zou de positieve invloed van het christendom eigenlijk minimaal zijn, omdat bijna alles door de staat zou worden gefinancierd. Moraal zou een product zijn van de evolutie, niet van het geloof. En religie zou vooral geweld hebben bevorderd. Godsdienst zou een „product van de natuurgeschiedenis” zijn, een vlucht voor de globalisering naar de „bescherming van vrome gemeenschappen.” Religie had vroeger betekenis als „voordeel om te overleven” in de strijd om het bestaan. Religieuze gebruiken zouden rituelen zijn die de gemeenschapszin bevorderden. De werkelijke betekenis van religie zou slechts een „esthetische ervaring” zijn. Marx zou gelijk hebben: religie is opium voor het volk - net zoals „muziek, theater, gastronomie en verre reizen.”Wat hiervan te denken? Allereerst moet één ding duidelijk zijn: Achter deze radicale kritiek op religie in het blad Focus steekt zelf veel religie. Het gaat niet alleen om een allang bekend plat materialisme, maar ook om een primitieve vorm van utiliteitsdenken. Wat levert het me op? is de vraag van alle vragen in een tijd waarin wij kosten-batenanalyses tot ideologie verheffen. Alles moet voor mij nut hebben om waardevol te zijn. Nut voor het hier en nu, meteen - een volledig reductionistisch uitgangspunt van het leven. Uiteindelijk is dat een van de vele moderne ”hier-en-nu-religies”, een gevaarlijk uitgangspunt, dat onze maatschappij meer schade berokkent dan goed doet.

De vertegenwoordigers van deze utiliteitsideologie raad ik aan hun eigen opvattingen eens te betrekken op het eigen huwelijk en vanavond hun echtgenote te vragen wat het eigenlijk voor zin heeft de wederhelft lief te hebben. Met recht mag men nieuwsgierig zijn naar het antwoord (hopelijk komt er een)! Of men gaat naar Bethel (een particuliere, kerkelijke stichting in Duitsland ten behoeve van gehandicapten, red.) om daar de vraag te stellen wat de maatschappij eigenlijk heeft aan de behandeling van gehandicapten. Men zal er snel achter komen dat hier andere categorieën van antwoorden nodig zijn. Omgekeerd zou men kunnen vragen: welk voordeel heeft onze maatschappij eigenlijk van dit atheïstische humanisme?

Bijkomstigheid
De vraag naar de voordelen in het hier en nu van religie is bij voorbaat al verkeerd. In het christelijk geloof gaat het in eerste instantie helemaal niet om het aardse nut, maar om de eeuwige verlossing. En het gaat ook helemaal niet om de mens en zijn nut; het gaat om God. Het perspectief is een volledig andere: God wil dat alle mensen tot geloof komen. Dat levert Hemzelf in eerste instantie helemaal niets op. Zou God een kosten-batenanalyse hebben gemaakt, dan zou de wereld helemaal niet bestaan - en ook geen enkele lezer van dit artikel. God heeft met zijn ’religie’ een heel ander motief: het gaat om liefde, om genade en om verlossing.

Omgekeerd levert het de mens alles op als hij christen wordt. Het geloof biedt niet alleen een emotioneel houvast in de stormen van dit leven, is niet alleen een naakte cultuurfactor van een volksgemeenschap of een stabiliserende factor van een gemeenschap. Niemand wordt christen omdat hij daardoor langer of gezonder leeft. Het eeuwige nut is het belangrijkste. God heeft de mens zo lief, dat Hij hem in Christus verlossing schenkt. Wat is het hoogste nut van het christendom: dat we in de hemel komen!

Pas dan, in de tweede plaats, als aangename bijkomstigheid, heeft het geloof ook nut voor ons leven op aarde. Niemand kan in alle ernst de sociale verworvenheden van het christendom in twijfel trekken. Christelijke ethiek is doortrokken van naastenliefde. Ze heeft geen doel, maar is niet nutteloos. Algemeen belang komt hier voor eigenbelang. Altruïsme voor zelfverwerkelijking, liefde voor een kosten-batenrekening. Christenen keren zich tegen de onderdrukking van mensen, zetten zich in voor vrede en gerechtigheid, versterken de zwakken, zijn betrokken bij vrijwilligerswerk, leven gezonder (dat is allang bewezen), krijgen meer kinderen, besparen de staat miljoenen, gebruiken geen drugs, zorgen voor kinderen en jongeren, criminelen, verslaafden en zoekers naar houvast, zijn de meest effectieve ontwikkelingshelpers ter wereld, geven gemiddeld tien keer zo veel als niet-christenen aan goede doelen, enzovoorts, enzovoorts. Het zou dwaas zijn deze lijst verder uit te breiden. Dat alles niet willen zien, is kwaadaardig. Of is het strategie?

Apologetiek
De terugkeer van religie irriteert veel mensen, onder wie de redacteur van Focus. De polarisatie tussen overtuigde christenen en niet minder overtuigde humanisten wordt blijkbaar sterker. Een tegenwind steekt op. Christenen moeten daarom weer leren hun geloof te verdedigen. Apologetiek noemde men dat vroeger. Intussen is niet alleen het begrip aan theologische opleidingscentra of in christelijke gemeentes in vergetelheid geraakt. Daarbij gaat het niet om het krijgen van gelijk, maar om goede en nuttige argumenten. En die hebben we in de toekomst nodig - meer dan we denken.

De auteur is decaan aan de Freie Theologische Akademie in Gießen en staat aan het hoofd van het daar gevestigde Institut für Ethik & Werte.