Morgen viert Europa zijn vijftigste verjaardag. Wat in 1950 begon tussen Duitsland en Frankrijk met de ”Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal” leidde op 25 maart 1957 tot het Verdrag van Rome. De eenwording van Europa was een feit. Eerst ging het om een gering aantal landen die vooral op economisch gebied nauw samenwerkten: zes landen vormden een gemeenschappelijke markt. Na de val van de Berlijnse Muur ontwikkelde de Gemeenschap zich tot een steeds groter wordende Europese Unie met een gezamenlijke rechtsorde.De weg naar Rome

Een paar jaar geleden was ik in het Belgische Ieper, dat in de Eerste Wereldoorlog in de frontlinie lag. Naast talrijke oorlogskerkhoven waar de duizenden en nog eens duizenden gesneuvelden begraven liggen, is er in de omgeving een groot aantal musea dat aandacht besteedt aan de ”grote oorlog”. Hoewel de collecties allemaal eigen accenten hebben, zie je in alle tentoonstellingen een gemeenschappelijke draad: van het optimisme en het oorlogsavontuur van augustus 1914, via de misère van modderige loopgraven met mosterdgasaanvallen en moordende granaatinslagen enkele jaren later, naar een wanhopig verlangen naar het einde van een vastgelopen oorlog in 1918.

De Amerikaanse president Wilson heeft zich bij de vredesonderhandelingen met veel ijver en idealisme ingezet voor een volkenbond om herhaling van de oorlog te voorkomen. Juist door de afwijzende houding van zijn eigen Amerika kreeg de Volkenbond geen inhoud. In Europa zelf was er trouwens ook geen draagvlak voor. De tijd was niet rijp voor samenwerking.

De Tweede Wereldoorlog, mede veroorzaakt door de wijze waarop de vrede in 1918 gesloten werd, was zo mogelijk nog gruwelijker dan de eerste. Zelfs de Duitsers lieten bij hun terugtocht de boodschap achter op bunkers en muren: ”Niemals wieder!”

Deze twee oorlogen hebben de weg naar Rome geplaveid. Economische samenwerking moest voorkomen dat de kemphanen Duitsland en Frankrijk elkaar opnieuw in de haren zouden vliegen.

Europese manieren

Ons reformatorische volksdeel was nooit zo gecharmeerd van Europese samenwerking. Want de eenheidsgedachte was een bedreiging voor de nationale soevereiniteit, die tijdens de tachtigjarige oorlog bevochten was op Spanje en verbonden was met de trits God, Oranje en Nederland.

Het standpunt was principieel: je mag de door God geschonken soevereiniteit niet uitleveren voor vermeende veiligheid. Maar ook praktisch: samenwerking met het grote Europa zou voor ons kleine landje betekenen dat we veel van ons volkseigene moesten inleveren. Onze taal, onze eigen identiteit, ze zouden uiteindelijk gevaar lopen.

In de loop van de jaren is de angst voor Europese manieren grotendeels verdwenen. Ook onze volksvertegenwoordigers in Brussel en Straatsburg werken constructief mee aan het inrichten van het Europese bouwwerk. Ongetwijfeld heeft dat te maken met het feit dat het juist de Europese landbouwpolitiek geweest is die veel Nederlandse boeren van de ondergang gered heeft. En dat het in de praktijk heel goed mogelijk bleek om de voordelen van samenwerking uit te buiten en daarbij de eigenheid te bewaren. Maar het hangt ook samen met de veilige wetenschap dat door de recente uitbreidingen en de daardoor vergrote interne culturele verscheidenheid Europa als eenheid nooit echt van de grond zal komen. We staan in dit opzicht ook niet meer alleen in dit land: een ruime meerderheid heeft de Europese grondwet afgewezen en daarmee aangegeven in feite niet veel voor Europa te voelen.

Christelijke wortels

Niet alleen Europa, ook Nederland is de afgelopen jaren grondig veranderd. Wat is er nog over van de christelijke identiteit? Wie weet nog van onze geschiedenis? Van de rol van Oranje in de strijd om godsdienstvrijheid?

Economische samenwerking tussen de Europese landen wijst vrijwel niemand meer af. Maar met politieke eenwording, een Europese grondwet, moet je niet aankomen. Laten we wel de realiteit onder ogen zien. Het zou wel eens zo kunnen zijn dat in een Europese grondwet meer ruimte is voor de christelijke traditie dan in een toekomstige Nederlandse. En dat de Europese wetgeving eerder een bescherming dan een bedreiging vormt voor de identiteit van reformatorische christenen.

De weg naar Rome heeft voor ons nog een andere bijklank. Bij de Europese eenwording was er ook de angst voor het roomse gevaar met zijn vervloekte paapse mis en alle andere afgoderij. Ik wil niet pleiten voor een samen op weg met Rome. Wel denk ik dat we, ook in Europees verband, elkaar in de toekomst hard nodig zullen hebben op ethisch gebied en om een tegenwicht te bieden tegen islam, atheïsme en humanisme.

Angst is altijd een slechte raadgever. Misschien ligt er juist een opdracht voor een christen op de weg naar Rome. Door samen met Europese christenen te zoeken naar wat ons bindt in het behouden van christelijke waarden en normen. En daarbij in de praktijk te laten zien wat ons als Bijbelgetrouwe protestanten daadwerkelijk beweegt.

De verbreiding van het christendom over Europa begon ooit in Rome. Niet door dominees of evangelisten. Maar door eenvoudige mensen, die in de praktijk van alledag lieten zien hoe de Bijbel in hun leven functioneerde. Juist in die eenvoud gaf God Zijn zegen. Zou dat in het verband van de Europese Unie ook niet mogelijk zijn?

Reageren? welbeschouwd@refdag.nl