Zondag gaat de zomertijd weer in. We zetten de klok een uurtje vooruit, zodat het ’s avonds langer licht blijft. Het merendeel van de Nederlanders is hier tevreden mee, maar er zijn ook tegenstanders die de zomertijd graag willen afschaffen. Dat is mijns inziens niet nodig, maar ik constateer wel dat er erg weinig bekend is over de voor- en nadelen van het verzetten van de klok.De zomertijd was voor het eerst van kracht in Nederland van 1916 tot 1945. In 1977, vanwege de oliecrisis, vond de herintroductie plaats. Want, zo dacht men, het is energiebesparend als het ’s avonds langer licht blijft. Daarbij vinden de meeste mensen het prettig om een uurtje langer licht te hebben.

Tegenstanders van de zomertijd beweren dat het uurtje minder slaap in het weekend ervoor zorgt dat mensen maandagochtend sneller ongelukken veroorzaken. Daarvan ben ik echter niet overtuigd. Er is ooit een onderzoek gedaan waaruit bleek dat mensen op de maandagochtend na de zomertijd minder alert zijn op de weg. Maar er bleek ook dat verkeersdrukte meer gespreid is op zo’n dag, omdat veel mensen nog even doorslapen. Daardoor wordt de kans op ongelukken weer kleiner.

Circadiane ritme
Wat gebeurt er als we de klok verzetten? Het lichaam heeft een eigen ritme, de biologische klok, dat ongeveer 24 uur duurt. Dit zogenaamde circadiane ritme stuurt onder andere de slaap aan. Maar omdat dit ritme niet precies 24 uur duurt, moet het steeds bijgesteld worden. Dat gebeurt via licht. Door ons gedrag (de gordijnen dichtdoen bijvoorbeeld) kunnen we dit proces een beetje sturen, maar uiteindelijk wordt ons interne ritme vooral beïnvloed door licht en niet door het horloge. Door de klok te verzetten gaat je interne ritme opeens uit de pas lopen met de licht-donkercyclus.

Volgens mij kunnen de meeste mensen zich redelijk goed aanpassen als de klok verzet wordt. Na een paar dagen lost het probleem zich voor het grootste deel vanzelf weer op. Bovendien gaat het maar om een uurtje. Toch ben ik geen uitgesproken voorstander van de zomertijd. Het blijft natuurlijk een hele toestand. En het nut is niet helemaal duidelijk. Sommige wetenschappers beweren dat er haast helemaal geen energie bespaard wordt. Bovendien zijn er groepen die extra veel last hebben van het verzetten van de klok. Kinderen bijvoorbeeld. Die leven minder op de klok, en hebben daardoor ook meer aanpassingsproblemen.

Doordeweeks
Als het gaat om mogelijkheden tot verbetering, denk ik aan het volgende. Op dit moment is het zo dat de zomertijd zaterdagnacht ingaat. Dat is waarschijnlijk praktisch voor het bedrijfsleven. Maar in het weekend slapen we toch al vaak uit, dit uurtje komt daar nog eens overheen. Niemand gaat immers eerder naar bed, omdat we er zondagochtend in veel gevallen toch niet vroeg uit hoeven. Daardoor wordt er een extra slaaptekort opgebouwd en zijn we maandagochtend flink moe. Dit zou misschien opgevangen kunnen worden als de zomertijd doordeweeks ingaat. Dan gaan mensen wellicht een uur eerder naar bed en passen ze zich sneller aan.

Het is goed te benadrukken dat voor een goede evaluatie van de zomertijd meer kennis nodig is over slaap en de biologische klok. De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) werkt nu samen met allerlei andere instituten in een groot Europees project, EUCLOCK, met als doel er achter te komen hoe de biologische klok in het dagelijks leven werkt. Met meer kennis hiervan kunnen er ook betere uitspraken gedaan worden over de voor- en nadelen van de zomertijd.

De auteur promoveerde in 1999 op een onderzoek naar de relatie tussen slaap en depressie. Zij werkt op de afdeling chronobiologie van de Rijksuniversiteit Groningen en is secretaris van de Nederlandse Vereniging voor Slaap-Waak Onderzoek (NSWO).