Het idee is overgewaaid uit Frankrijk. Historici hebben 160 „lieux de mémoire” beschreven: Slot Loevestein, stoomgemaal De Cruquius, de Haarlemse koepelgevangenis, het Binnenhof, de hunebedden, de West-Friese omringdijk, het strand bij Nieuwpoort. Fotograaf Theo Uytenhaak reisde 15.000 kilometer om bij elk verhaal een foto te maken. Hij legde de duinen van Nieuwpoort vast, fotografeerde de plek waar het Franse leger in 1795 de bevroren Waal overtrok en bezocht herinneringskamp Westerbork. Met het deel ”Nederland van prehistorie tot Beeldenstorm” is de serie compleet. De andere drie delen verschenen in 2005 en 2006 (uitg. Prometheus/Bert Bakker).Natuurlijk moet ook de zaal waar de presentatie plaatsvindt historische grond zijn. Het Bethaniënklooster, hartje Amsterdam, is het restant van een vijftiende-eeuws kloostercomplex, tegenwoordig in gebruik als concertzaal. Een donkerrode loper voert de sprekers onder kroonluchters door naar de lezenaar. Een wandbord informeert over de ”Wapens der regenten van ’t Aelmoeseniers Wees-Huys”.

Diverse sprekers benadrukken dat de serie niet bedoeld is als „nostalgisch prentenboek” of zo. Als wetenschapper hoor je „objectiviteit” hoog in het vaandel te hebben staan, en mag je niet in de buurt van heldenverering komen. Hoofdredacteur prof. dr. H. L. Wesseling onderstreept daarom nog maar eens dat de serie niet bedoeld is om het verleden „te canoniseren, te heroïseren of te dramatiseren. De serie gaat over hoe het verleden een plaats heeft gekregen in het nationale geheugen van de Nederlandse geschiedenis.” Prof. Herman Pleij, redacteur van het deel over de middeleeuwen, geeft aan geen behoefte te hebben aan „spruitjeslucht, een aanbeveling van de jaren vijftig of het kabinetsbeleid in het algemeen.”

Prof. dr. F. van Oostrom gaat in op de verhouding van de serie tot de historische canon, die onder zijn voorzitterschap werd gemaakt. „Deze serie en de canon zijn geworteld in dezelfde geest, het zijn broer en zus van elkaar.” Is nostalgie of heldenverering taboe, Van Oostrom geeft aan dat het wel gaat om „gevoel” en „historische sensatie.”

Juist het feit dat bestaande plekken als uitgangspunt zijn genomen kan een brug slaan tussen het verleden en het heden. „Een bezoek aan een plaats waar het gebeurd is zet onze zintuigen op scherp, of er nu veel te zien is of niet.” Voor de instandhouding van het historisch besef is het belangrijk dat er plekken zijn waar we naartoe kunnen gaan, betoogt Van Oostrom. Zo gaat volgens hem de gemiddelde Nederlander drie keer in zijn leven naar het Muiderslot. „Eén keer als kind, één keer met de kinderen, en één keer met de kleinkinderen.”

Valt daar genoeg te beleven, anders ligt dit met plaatsen waar niet meer is overgebleven dan een grasveldje of een stuk strand. Wat is er zo spannend aan de West-Friese omringdijk? Kent Nederland eigenlijk wel genoeg dramatische plekken? vraagt historicus Thomas von der Dunk zich af. „Er vloeit geen bloed in de Nederlandse geschiedenis. Dat maakt het lastig om plaatsen uit te kiezen. Neem nu 1848, een belangrijk jaar in onze geschiedenis, waarin Nederland een constitutionele monarchie werd. Welke plaats kies je daarbij? Moet je dan de slaapkamer van Willem II nemen, waar hij in zijn bed heeft liggen woelen met de vraag: word ik conservatief of word ik het niet?”

Punt is ook dat veel gebeurtenissen die voor Nederland van belang zijn geweest, zich in het buitenland hebben afgespeeld. Nu zijn er in de serie allerlei buitenlandse plaatsen beschreven, vooral Belgische, of bijvoorbeeld Linggadjati, de plaats waar in 1946 voor Nederland en Indonesië dramatische onderhandelingen plaatsvonden.

Met het napoleontische tijdperk wordt het al lastiger. Onder Napoleon was Frankrijk de plaats waar over het lot van Nederland werd beslist. Welke plaatsen kies je dan? Von der Dunk: „Vaak vond het ware drama buiten Nederland plaats, en is de Nederlandse plaats een pendant van een buitenlandse plek waar hetzelfde in grotere mate gebeurde. Westerbork is op die manier gezien een pendant van Auschwitz, de zinloosheid van het bombardement op Rotterdam wordt op grotere schaal door Dresden gesymboliseerd. Wat dat betreft schreeuwt deze serie om een Europees vervolg.”