Een groep fabrikanten van liften en roltrappen, bestaande uit zestien dochtermaatschappijen van het Finse KONE, het Amerikaanse Otis, het Zwitserse Schindler en het Duitse ThyssenKrupp alsmede de Nederlandse vestiging van het Japanse Mitsubishi Elevator Europe, moet in totaal 992 miljoen dokken. ThyssenKrupp wordt het zwaarst getroffen, omdat het op dit gebied al eens eerder in de fout ging. Met een bedrag van 480 miljoen nestelt het zich aan de kop van de ranglijst van alle ooit bestrafte individuele concerns. Het verdrijft van die weinig eervolle positie het Zwitserse Hoffmann-La Roche, dat actief is in de farmaciesector en dat in 2001 een aanslag van Brussel voor ongeoorloofde kartelvorming in de brievenbus vond van 462 miljoen euro.Neelie Kroes heeft binnen het college van voorzitter Barroso de taak toe te zien op eerlijke, transparante verhoudingen op de markten. Ondernemingen die stiekem onderling iets regelen over prijzen of over de verdeling van de verkopen, maken zich schuldig aan praktijken die op grond van het verdrag van de EU verboden zijn. De redenering daarbij luidt dat bij zo’n bundeling van macht aan de aanbodzijde de consument het gelag betaalt, in die zin dat hij voor een product of een dienst meer kwijt is dan in de situatie dat partijen met elkaar wedijveren en tegen die achtergrond genoodzaakt zijn tegen zo gunstig mogelijke voorwaarden te opereren.

De voormalige VVD-politica brengt in Brussel haar geld wel op. In 2006 inde zij met haar strenge optreden ongeveer 2 miljard euro. De ’buit’ verdwijnt in de kas van de Unie en uiteindelijk leidt dat ertoe dat de lidstaten vanuit de nationale schatkist een geringere contributie hoeven over te hevelen naar de gemeenschappelijke begroting. Kroes bezorgt met haar beleid de ministers van Financiën en in het verlengde daarvan de belastingplichtige burger dus een meevaller.

De grens voor de hoogte van een sanctie ligt per jaar bij 10 procent van de wereldwijde omzet van de betrokken firma. Die kan tegen de veroordeling in beroep gaan bij het Europees Hof van Justitie in Luxemburg, zeg maar de EU-rechter.

Terug naar het dossier waarover woensdag een beslissing viel. KONE, Otis, Schindler en ThyssenKrupp: we komen de namen regelmatig tegen in kantoren, winkelcentra, hotels en op andere locaties, op het paneel met de bedieningsknoppen in de lift of op een bordje op de roltrap dat reclame maakt voor de leverancier. Onderzoek door ambtenaren heeft aangetoond dat deze fabrikanten in ieder geval tussen 1995 en 2004 in België, Duitsland, Luxemburg en Nederland de concurrentieregels met voeten traden.

Zij knoeiden met aanbiedingen, wisselden commercieel belangrijke en vertrouwelijke informatie uit, bepaalden gezamenlijk de prijzen en wezen de opdrachten volgens een overeengekomen quotasysteem aan een van de hen toe. Samen sterk, was blijkbaar de gedachte. De leden van het kartel die geacht werden de order niet in de wacht te slepen, dienden hoge nepoffertes in om de indruk te wekken dat er daadwerkelijke mededinging bestond. Managers bespraken deze handelwijzen tijdens regelmatige ontmoetingen. De multinationals hebben de geconstateerde feiten niet betwist; evenmin verzochten zij om een hoorzitting.

De gevolgen werken tot ver in de toekomst door, omdat het onderhoud veelal wordt verzorgd door het bedrijf dat de uitrusting heeft geïnstalleerd. Wellicht kunnen benadeelden nieuwe onderhandelingen eisen over de contracten en eventueel via de nationale rechter een schadevergoeding claimen. De EU behoort zelf trouwens ook tot de gedupeerden. De liften en roltrappen in het in de voorbije jaren gerenoveerde Berlaymontgebouw in de Belgische hoofdstad, dat fungeert als hoofdkwartier van de Europese Commissie, zijn namelijk aangebracht door deelnemers aan het kartel.

De woordvoerder van Kroes stelde woensdag in niet mis te verstane bewoordingen vast: „Opdrachtgevers zijn gewoon opgelicht.” De commissaris verklaart in een toelichting: „Het is schandalig dat de bouw- en onderhoudskosten van gebouwen, inclusief ziekenhuizen, kunstmatig zijn verhoogd. De bestuurders van de ondernemingen wisten dat het verkeerd was wat zij deden, maar zij probeerden hun praktijken geheim te houden en gingen er hoe dan ook mee door.” Zij voegt hieraan dat wat haar betreft de boetes nog lang moeten heugen. Laat het een afschrikwekkend voorbeeld zijn, waarschuwt zij als het ware.