De kersverse deelstaatgouverneur van Rio de Janeiro, Sergio Cabral, willigde met de komst van de militairen direct een van zijn verkiezingsbeloften in. De centrumdemocraat wil een einde maken aan het slepende drugsgeweld in de hoofdstad van de gelijknamige deelstaat dat lijkt uit te monden in een burgeroorlog.Het geweld raakt alle inwoners van de stad. Dat ondervond ook Claudia Meirelles, een Braziliaanse die in Nederland woont en bij haar familie op bezoek was. Voor het eerst in vijftien jaar kreeg zij op 30 december te horen dat ze beter een taxi kon nemen vanaf het vliegveld, ophalen was te gevaarlijk geworden. Als haar zwager na aandringen toch de rit naar het vliegveld maakt, moet hij onderweg door het spervuur van elkaar beschietende drugsbendes en politie. De weg terug naar de middenklassewijk Grajau verloopt rustig, maar zeer gespannen. Er is op deze zaterdagavond alleen politie op straat.

Gezamenlijk offensief

Het was twee dagen na een uitbarsting van geweld die zijn weerga tot dan toe niet gekend had. Een naar wordt aangenomen vanuit de gevangenis georkestreerd gezamenlijk offensief van de drugsbendes tegen overheid en burgers mondde uit in achttien dodelijke slachtoffers. Onder hen zeven buspassagiers die levend verbrandden. De bandieten vielen daarnaast politiebureaus aan in de hele stad, maar vooral het noordelijk deel was doelwit van de terreur.

Zo ook de wijk Vila Isabel, geroemd om zijn flamboyante karakter en de beroemde artiesten die er leefden. De straat waar het ouderlijk appartement van Claudia Meirelles staat wordt tegenwoordig door de drugsbendes ’s avonds afgesloten. Binnenkomend verkeer wordt aangehouden, gecontroleerd en eventueel beroofd.

Haar moeder heeft de woning enkele jaren geleden op tijd verkocht. „Nu zijn de mensen hopeloos, want ze willen weg maar raken hun huis niet kwijt”, zegt Conceiçao Vieira, die tegenwoordig in de aangrenzende wijk Grajau woont. Zij heeft visite van Elaine en Adalto Lopes, twee bewoners van Morro dos Macacos (de berg van de apen), een favela in Vila Isabel.

Gezamenlijk rouwen ze om de ontstane situatie, „want vroeger waren we allen samen en konden gaan waar we wilden.” Voor Adalto Lopes en zijn gezin is de situatie onhoudbaar. „Het gaat echt niet meer, we moeten er weg zien te komen”, luidt hij de noodklok.

Om de hoek van zijn woning is een drugsverkooppunt en niemand mag zonder toestemming van de bandieten en zonder begeleiding meer zijn woning bezoeken. Zelfs bezorgers van meubels moeten onder aan de berg wachten tot zij opgehaald worden. Lopes’ puberende zoon is bang en durft de deur niet meer uit en op het dak van hun woning regent het verdwaalde kogels.
Bijklussende agenten

Eens zorgden de bendes niet alleen voor drugshandel, maar ook voor een mate van orde en rust binnen de favela’s. Daarnaast boden zij veel bewoners bescherming voor de lukraak binnenvallende politie. Maar tegenwoordig is de onderlinge strijd verhard en hebben ”vreemdelingen”, onder wie ’bijklussende’ politiemensen, zich in de conflicten gemengd. „Alles loopt door elkaar. Het is nergens meer veilig en je kunt niemand meer vertrouwen”, weet Lopes.

Hij hoopt met zijn vrouw Elaine zijn bescheiden zelfgebouwde huisje te kunnen verkopen en met het geld mee te doen aan een nieuw sociaal woningbouwproject van de overheid, maar beseft dat de kopers niet in de rij staan. Hij is een van de vele miljoenen anonieme arme slachtoffers die ongewild midden in het geweld verzeild zijn geraakt dat jaarlijks circa 30.000 levens eist. Meer dan in een gemiddelde burgeroorlog.

Gouverneur Cabral hoopt nu met een ongekend offensief de veiligheid te herstellen. Vanuit zestien strategische plekken moeten de aangerukte federale troepen samen met de al aanwezige politie de sloppenwijken intrekken. De minder arme bewoners van Rio hopen dan met de deelstaatgouverneur dat de ’gewone favelabewoners’ zoals Adalto Lopes met het gezag actief zullen samenwerken tegen de bandieten. Maar voor de arme carioca’s is dat niet vanzelfsprekend: de prijs hiervoor zou wel eens met het leven betaald kunnen worden.