Vrijdag schreef hij een brief aan kamervoorzitter Weisglas waarin hij zijn vertrek aankondigde. „De uitzonderlijke gebeurtenissen tijdens en na de verkiezingscampagne, de bijzondere verkiezingsuitslag, de veranderingen binnen de VVD en het verloop van de formatie hebben voor een situatie gezorgd waarin het voor mij niet meer mogelijk is om effectief als volksvertegenwoordiger te werken”, zo omschrijft hij de reden van zijn vertrek. Dijkstal heeft nog geen nieuwe functie.

De 59-jarige Dijkstal was sinds het snelle vertrek van Bolkestein na de verkiezingen van 1998 naar de Europese Commissie fractievoorzitter. In mei dit jaar was hij lijsttrekker. De partij verloor toen veertien van de 38 zetels. De dag na de verkiezingen stelde hij zijn positie als fractievoorzitter ter beschikking. In het eerste kabinet-Kok was Dijkstal vice-premier.

Zijn opvolger, Zalm, roemde vrijdag de verdiensten van Dijkstal voor zijn partij. „Ook heb ik veel respect voor het menselijke aspect dat altijd bij zijn politiek handelen een grote rol heeft gespeeld”, aldus Zalm.

Premier Balkenende zei dat hij Dijkstal zal missen. „Tijdens de campagne heb ik hem intensief meegemaakt. Je bent dan elkaars concurrenten, maar je hebt ook een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de Nederlandse politiek.”

Het kabinet heeft vrijdag besloten oud-PvdA-leider Melkert voor te dragen als bewindvoerder bij de Wereldbank in Washington. Dat deelde premier Balkenende gistermiddag mee tijdens een persconferentie na afloop van het kabinetsberaad. Hij voegde eraan toe dat de beslissing van de ministerraad unaniem was. Dus ook de ministers die lid zijn van de LPF, staan erachter.

Vanuit de LPF-fractie in de Tweede Kamer kwamen in de achterliggende weken kritische geluiden naar buiten over de mogelijke benoeming. Verschillende fractieleden noemden de voordracht een schoolvoorbeeld van ”oude politiek”, waarbij politici elkaar mooie baantjes toeschuiven. De LPF wil daar juist een eind aan maken.

Melkert zei vrijdag in een reactie het als „eervol” te beschouwen dat het kabinet hem heeft voorgedragen. Hij ziet het als zijn belangrijkste taken om in derdewereldlanden kinderarbeid te vervangen door onderwijs en om de aids in zuidelijk Afrika te bestrijden.

De Tweede-Kamerfractie en het partijbestuur van de PvdA zeiden vrijdag dat Melkert, gezien zijn ervaring op financieel terrein en zijn betrokkenheid bij internationale vraagstukken, „de juiste man voor deze voor Nederland zo belangrijke functie” is.

Balkenende toonde vrijdag begrip voor het vertrek van Melkert. Hij wees daarbij „op het slagveld van de verkiezingen.” De PvdA verloor 15 mei negentien van de 45 zetels in de Tweede Kamer.

Balkenende zei vrijdag dat hij ook het aftreden van LPF-fractieleider Herben per 1 september aanstaande betreurt. „Persoonlijk vind ik het ronduit jammer dat hij vertrekt. Ik heb zeer intensief met hem samengewerkt tijdens de formatie. De fractie trok in die tijd altijd één lijn. Herben zorgde voor stabiliteit”, aldus de premier.

Hij voegde eraan toe dat het van belang is dat de LPF blijft investeren in een stabiele uitstraling. „Dat is nodig nu we regeren in een tijd die niet gemakkelijk is”, aldus Balkenende.