Merkel fungeert in de eerste helft van dit jaar namelijk als voorzitter van de EU. De verwachtingen zijn hooggespannen. Als het haar niet lukt het gestrande schip vlot te trekken, wie dan wel, vraagt menigeen zich af. Zij legt als regeringsaanvoerder van de grootste lidstaat immers veel gewicht in de schaal, zij heeft een nog onbesmet verleden binnen de Unie en zij toonde in december 2005 bij het moeilijke overleg over de gemeenschappelijke begroting al dat zij over de vaardigheid beschikt compromissen te smeden en partijen bij elkaar te brengen.Woensdag was zij in het Europees Parlement in Straatsburg om haar programma toe te lichten. Zij onthulde geen concrete initiatieven voor inhoud en traject van het beoogde constitutioneel verdrag -daarvoor vindt zij het te vroeg- maar plaatste de problematiek in een breder kader door een wat filosofisch getinte beschouwing te wijden aan Europa, met emotie erin en met citaten van vermaarde denkers als Plato en Voltaire. Ze bezong de lof op wat in de gepasseerde decennia is bereikt. Het viel bij het EP allemaal in goede aarde, zo bleek meteen na haar speech uit het langdurig applaus van de afgevaardigden.

Zij probeerde de mensen die bezorgd zijn over de bemoeizucht en de steeds maar uitdijende macht van Brussel en die zich daarom afwenden van wat de politici daar bekokstoven, gerust te stellen met opmerkingen als: „De verschillen tussen naties, regio’s, talen en mentaliteiten wensen we te behouden. We zijn er niet opuit alles te harmoniseren.” En: „Ik sta voor een Europa dat zich concentreert op die zaken die op bovennationaal niveau het best te sturen zijn.”

De bondskanselier groeide op in de voormalige DDR en woont pas sinds de Duitse hereniging in 1990 in de EU. Zij hield vanuit die ervaring de burgers, onder wie de euroscepsis toeneemt, voor: „Ik ken geen betere plaats om te leven dan ons gezamenlijke Europese huis. Ik zou daar nooit uit willen vertrekken.”

De begrippen diversiteit en tolerantie, die ze gebruikte als invulling van wat de vroegere voorzitter van de Europese Commissie Delors eens aanduidde als „de ziel van Europa”, liepen als een rode draad door haar betoog en zij noemde de Unie „een succes zonder een gelijke in de geschiedenis.”

Met een en ander nam Merkel een voorschot op de viering van de vijftigste verjaardag van het eenwordingsproces. Op 25 maart is het een halve eeuw geleden dat het Verdrag van Rome tot stand kwam, dat de basis legde voor de samenwerking tussen de volkeren in ons werelddeel. Op de vermelde datum zijn de leiders van de inmiddels 27 lidstaten in Berlijn bijeen. Zij zullen een plechtige verklaring ondertekenen met daarin niet alleen een terugblik, maar ook lijnen naar de toekomst, geformuleerd in algemene bewoordingen.

Misschien kan die feestelijke gebeurtenis de juiste sfeer creëren om vervolgens de impasse rond de grondwet, die ontstond na het nee bij de referenda in Frankrijk en Nederland, te doorbreken. In juni moet er een antwoord zijn op de vraag of er nieuwe onderhandelingen zullen plaatsvinden en, zo ja, over welke onderwerpen. Merkel zet zich ervoor in een routekaart te ontwikkelen. Over het verdere tijdpad benadrukte zij: „Het is in ieders belang dit project uiterlijk in de lente van 2009, voor de volgende Europese verkiezingen, tot een goed einde te brengen. Een mislukking zou een historische fout betekenen.”

In een later stadium van het debat in het EP zei ze niets te voelen voor het idee om tegelijk met die stembusgang een raadpleging te houden onder alle Europeanen over de constitutie. „De afzonderlijke lidstaten mogen zelf beslissen hoe ze legitimatie verkrijgen voor het verdrag”, stelde zij vast.

Tot dusver hechtten achttien landen hun goedkeuring aan de huidige ontwerptekst. Luxemburg en Spanje hebben voor 26 januari een vergadering in Madrid uitgeschreven van deze groep. De overige EU-partners zijn bij dat beraad niet welkom. Of dat verstandig is, valt te betwijfelen. Het bevordert niet het gevoel van saamhorigheid en wekt de schijn van een opsplitsing.

Het doorkruist ook de aanpak van Merkel. Die geeft voorlopig voorkeur aan de stille diplomatie. Ze gaat vertrouwelijke gesprekken voeren met alle lidstaten over hun specifieke problemen met de grondwet. Eerst luisteren en analyseren en pas daarna met mogelijke oplossingen naar buiten treden, is haar strategie.