Boesak sprak dinsdag in de aula van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Kampen over het thema ”Zuid-Afrika: verzoening en gerechtigheid na apartheid”. Het was de eerste openbare bijeenkomst van de PThU, die op 1 januari van start ging.In Zuid-Afrika is de apartheid, de rassenscheiding tussen blank en zwart, officieel opgeheven. Toch, zegt Boesak, hebben de meeste Afrikanen veel meer van het proces van verzoening verwacht. „Het land staat bekend als een model van verzoening, een regenboognatie, maar overal zijn tekenen van onbehaaglijke ontevredenheid.”

Hij geeft een paar voorbeelden. „Er is grote woede over het onvermogen van de regering om enige waardigheid te brengen in het proces van schadeloosstelling van de slachtoffers en over het feit dat te veel mensen „ermee weg kwamen.” We hebben het diepgewortelde kwaad van racisme niet geheel overwonnen, en het vertrouwen in de verbondenheid van de regering met de grondbeginselen van democratie is tanende. Politici beginnen te ontdekken dat het dragen van de mantel van een regenboognatie niet gemakkelijk is.”

Boesak ziet „overal” tekenen dat de pogingen tot verzoening in Zuid-Afrika schipbreuk lijden. Zo ontmoette hij een jonge medewerker van het Apartheid Museum in Johannesburg. „Dit verzoeningsding werkt niet”, zei de man. Boesak: „Ik besloot hem wat uit te dagen. „En wat dan met het voorbeeld van Mandela?” Zijn antwoord was zonder meer onthullend. „O, als ik een miljonair was als hij, dan zou ik ook iedereen vergeven.””

Herstel
Juist de vragen van schuld, wroeging, berouw, vergeving en herstel zijn volgens Boesak begrepen in de christelijke notie van verzoening. „Maar de kerken hebben zich onverklaarbaar stilgehouden door wel in het vage over vrede te spreken, maar zich nooit actief te mengen in het gevecht, nooit de heersende redenering in twijfel te trekken, nooit te vechten voor de Bijbelse opvatting van verzoening en de rechten van kwetsbaren, zwakken en armen.”

„Voor mij persoonlijk”, bekent hij, „waren de momenten van echte wroeging en berouw, gevolgd door vergiffenis op heel persoonlijk vlak, zeldzaam maar onbetaalbaar. Bij ontbreken daarvan is verzoening niet mogelijk. Louter politieke inschikkelijkheid blijft een buitengewoon onzekere grondslag voor onze gemeenschappelijke toekomst.”

Volgens de Zuid-Afrikaanse theoloog is gerechtigheid een voorwaarde voor verzoening. Onder gerechtigheid verstaat hij herstel van integriteit, menselijke waardigheid en menselijk welbevinden. „Het herstel waarvan ik spreek, is niet een herstel van omstandigheden van voor de verwoestingen van kolonialisme en apartheid. Ik spreek van het herstel van de bedoelingen van Jahweh. De God van Jezus Christus is de God van de armen, de zwakken, de verdrukten en de nooddruftigen.”

Verzoening blijkt volgens hem alleen wanneer de armen, de gewonden, de kwetsbaren, zich welbevinden naar lichaam en geest. „Dat is het geval wanneer de vervulling van iemands menselijk potentieel serieus is genomen, wanneer iemand de gelegenheid krijgt tot bloei te komen, wanneer iemands rechten erkend, nagekomen, eerbiedigd en hooggehouden zijn.”

Zuid-Afrika is ver verwijderd van een verzoende samenleving, concludeert Boesak. „Al het praten over verzoening en alle leuzen over regenboognatie zullen loos blijven, tenzij verzoening inhoudt dat barmhartig recht wordt gedaan aan de minsten van de familie van Jezus.”

Onbevredigend
Dr. W. M. J. van Kessel, historicus bij het Afrika Studiecentrum in Leiden, plaatst in haar lezing enkele kanttekeningen bij de voordracht van Boesak. Gerechtigheid en verzoening waren volgens haar geen belangrijke thema’s bij de machtsoverdracht door het apartheidsregime. „Dat is misschien onbevredigend, maar het regime zou anders niet hebben meegewerkt aan de ontmanteling van de regering.”

Ook prof. dr. L. Koffeman, hoogleraar kerkrecht en oecumene aan de PThU, heeft zijn vragen. „Boesak confronteert ons met de realiteit van een onverzoend Zuid-Afrika. Maar heeft het zin verzoening te gebruiken in een politieke context? De vraag blijft of Bijbelse noties als verzoening en gerechtigheid zich zo laten vertalen in de politieke realiteit.”

„Als je in Zuid-Afrika waarheid zegt, dan zeg je verzoening”, reageert Boesak. „In het land is 70 procent christen. Maar waar de politiek niet aan denkt, is gerechtigheid. Het gaat niet alleen om verdraagzaamheid.”

Allan Boesak

De antiapartheidsactivist dr. Allan Boesak (1946) behoorde met aartsbisschop Desmond Tutu en ds. Beyers Naudé tot de leiders van het kerkelijk verzet tegen de apartheid, de rassenscheiding in Zuid Afrika. Hij is echter omstreden.

Boesak stond in 1995 op het punt door president Mandela te worden benoemd tot Zuid Afrika’s ambassadeur bij de Verenigde Naties, toen de Deense organisatie Danchurchaid hem beschuldigde van fraude.

Boesak heeft steeds volgehouden dat hij onschuldig is aan het ontvreemden van ongeveer 650.000 euro van Scandinavische hulporganisaties en de Amerikaanse zanger Paul Simon. Het geld was bestemd voor projecten voor slachtoffers van de apartheid van Boesaks inmiddels opgeheven Stichting voor Vrede en Gerechtigheid. Het Zuid Afrikaanse hof van appel in Bloemfontein legde Boesak in 2000 een gevangenisstraf van drie jaar op.

Boesak, die in Kampen theologie studeerde en promoveerde, was van 1982 tot 1990 voorzitter van de Wereldbond van Hervormde en Gereformeerde Kerken (WARC). Hij legde die functie neer na een buitenechtelijke affaire met de blanke tv producer Elna Botha, zijn huidige echtgenote.

De kerk waarvan Boesak lid was, de voormalige dochterkerk voor kleurlingen van de blanke Nederduitse Gereformeerde Kerk, die nu is opgegaan in de Verenigende Gereformeerde Kerk, ontnam hem de rechten van predikant. Het kerkverband liet hem in 2005 weer toe tot het predikantsambt.

Momenteel is Boesak nauw betrokken bij het herenigingsproces van vier Zuid-Afrikaanse kerken die behoren tot de zogenoemde NG Kerkfamilie. De Nederduitse Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika (NG Kerk), de Verenigende Gereformeerde Kerk van Zuid Afrika (VGKSA), de Nederduitse Gereformeerde Kerk in Afrika (NGKA) en de Reformed Church in Africa (RCA) besloten vorig jaar samen te gaan.
Boesak ontving vele internationale onderscheidingen, waaronder twaalf eredoctoraten.