Een jaar nadat de voormalige Israëlische premier Ariel Sharon in coma is geraakt, kijkt de wereldgemeenschap machteloos toe aan de vooravond van een nieuwe burgeroorlog in het Midden-Oosten. De belangrijkste Palestijnse politieke machten, de bevrijdingsbeweging Fatah en de islamitische verzetsbeweging Hamas, zijn momenteel betrokken bij een hopeloos conflict.De aardverschuiving bij de parlementsverkiezingen van januari vorig jaar was net zo’n grote verrassing voor de winnaar, Hamas, als voor ieder ander. Zij veroorzaakten een gedeelde macht in de Palestijnse gebieden, met Mahmud Abbas, de leider van de Fatahbeweging, aan het roer van de Palestijnse Autoriteit.

Fatah heeft zich niet verzoend met z’n nederlaag en eist hardnekkig de macht op om de stabiliteit van de wederzijdse overeenkomst te ondermijnen. Het getouwtrek heeft het Palestijnse leven verlamd - vooral omdat het Westen Abbas als zijn enige partner ziet in onderhandelingen. De weinige toezeggingen gaan naar hem, waarbij de door Hamas gevormde regering gepasseerd wordt.

Hamas wordt internationaal geïsoleerd. De moslimextremisten wisten dat allemaal al op de dag na hun overwinning, en daarom riepen ze de Fatahbeweging en andere Palestijnse politieke machten ertoe op een nationale eenheidsregering te vormen. Hamas zal Israël nooit erkennen en verklaart alle voorgaande Israëlisch-Palestijnse overeenkomsten als ongeldig. Dat is het bitterste punt van het conflict tussen Fatah en Hamas.

Arafat

Bepaalde optimisten verwachtten dat Hamas het spoor zou volgen van Yasser Arafat, de voormalige leider van de PLO, die gewapende acties tegen Israël opgaf om internationaal erkenning te krijgen voor zijn Palestijnse bevrijdingsorganisatie. De hoop van de optimisten werd echter uiteengeslagen.

Arafat leidde een seculiere nationalistische organisatie, die zich een Palestijnse staat ten doel gesteld had en zich nooit zorgen maakte over de middelen om dat doel te bereiken - de PLO was zelfs bereid Israël te erkennen. Hamas is echter een religieuze organisatie, die zich óf aan haar ideologie moet vastklampen óf zal veranderen in een identieke organisatie als de Fatahbeweging, wat haar identiteit zou beschadigen.

Tijdens de laatste gespreksronde tussen de twee Palestijnse bewegingen, die spaak liep, dreigde hun gewapende confrontatie te resulteren in een burgeroorlog. Abbas riep op tot vervroegde presidents- en parlementsverkiezingen om die oorlog af te wenden, hopend op een overwinning die alle macht in de Palestijnse gebieden bij zijn organisatie terug zou brengen. Natuurlijk is Hamas faliekant tegen voortijdige verkiezingen; die partij kondigde daarom een boycot af.

Niet dat Abbas de deur voor hun neus dichtgooide. Hij vindt dat er nog steeds een manier is om eensgezind het kabinetsoverleg voort te zetten. Hij hoopt waarschijnlijk dat Hamas meer portefeuilles aan Fatah zal willen afstaan dan eerder gepland, al is het alleen maar om de ongewenste vervroegde verkiezingen te voorkomen. Als dat gebeurt, zal Fatah geen nieuwe verkiezingen vragen.

Riskant

In feite zijn voortijdige verkiezingen voor beide partijen riskant. Abbas heeft z’n eigen positie in het spel. Als een Hamaskandidaat het duel om het leiderschap van de Palestijnse Autoriteit wint, zal Fatah alles verliezen: het presidentschap, het parlement en de regering. Natuurlijk is Abbas niet bereid om alles te riskeren.

Een gezamenlijke angst voor voortijdige verkiezingen kan ervoor zorgen dat de partijen elkaar in het midden tegenkomen. Ze strijden een verloren strijd. Als beide leiders zich dat realiseren, kunnen ze nog tot een overeenkomst komen. De twee bewegingen hebben ongeveer dezelfde macht en potentie. Fatah heeft misschien meer geld en een sterkere materiële basis, maar Hamas heeft de formidabele macht van het religieuze fanatisme.

De Palestijnse gebieden kunnen verdeeld worden in twee staten die niemand ter wereld ooit zal erkennen: de Gazastrook, met Hamas aan het roer, en de meer gematigde, door Fatah geregeerde Westelijke Jordaanoever. Die mogelijkheid zou de vooruitzichten op een Palestijnse staat voor eens en voor altijd begraven, dus geen van beide leiders zal er waarschijnlijk mee op de proppen komen. Wat betekent dat ze aan de onderhandelingstafel terecht kunnen komen. Hoe hoopvol het ook klinkt, dit vooruitzicht is bepaald niet rooskleurig. Om dat te laten gebeuren, zal Hamas afstand moeten doen van ambtelijke functies die op Abbas’ manier heringericht zijn.

Daarom is dit het moment waarop de onderhandelaars in beeld komen. Wie kan er echter als bemiddelaar optreden, en wat kan diegene doen om de botsende partijen te beïnvloeden? Ik denk niet dat er manieren zijn om hen te beïnvloeden, behalve met geld. Maar noch Europa, noch de VS zullen zulke middelen aanwenden, omdat ze hun steun beperken tot Fatah, terwijl de situatie vraagt om een verandering aan beide zijden.

Arabische naam

Zoals het er nu voorstaat, zijn alleen andere Arabische landen in staat vruchtbaar te bemiddelen tussen de Palestijnse partijen. De Arabische wereld is al actief, vooral de landen die grenzen aan de Palestijnse gebieden en Saudi-Arabië. Ze werken eraan om een heuse burgeroorlog in Palestina en een uiteenvallen in twee staten te voorkomen en om de Arabische naam hoog te houden.

Wie zal voordeel hebben bij een dreigende scheuring onder de Palestijnen? Niemand, ook Israël niet.

De auteur is onderzoeker aan het Institute of World Economy and International Relations van de Russian Academy of Sciences in Moskou.