Slechts een gazon resteert van het complex vlak bij Westminster Abbey waarin Wilberforce met zijn vrienden nu bijna 200 jaar geleden deze eerste grote overwinning vierde: Old Palace Yard nummer 4, links van het standbeeld voor George V, is lang geleden al met de grond gelijkgemaakt.Wilberforce ligt begraven in Westminster Abbey. Wie de kerk via de gebruikelijke ingang, het noordertransept, binnenkomt, heeft bijna onmiddellijk het graf aan zijn voeten liggen. De marmeren staatslieden Disraeli en Gladstone lijken goedkeurend neer te zien op de bescheiden zerk met naam en jaartallen van hun oudere tijdgenoot. Een vriend schreef indertijd over de begrafenis: „Op weg naar Westminster Abbey zag ik dat een op de drie mensen die naar hun werk gingen, een rouwband of zoiets droeg.” In het schip van de kerk waarin zo veel beroemdheden hun laatste rustplaats vonden, is een groot standbeeld voor Wilberforce geplaatst.

Gids en kindergids
Londen herbergt tal van herinneringen aan de geestige, intelligente en breed geïnteresseerde Wilberforce en zijn optreden, en niet alleen Londen. De christelijke uitgeverij DayOne was zo attent om al in 2006, dus ruim voor de officiële herdenkingsdatum, een deel ”Wilberforce” uit te brengen in haar serie boeken ”Travel with…”: op reis met grote figuren uit de kerkgeschiedenis. Er zijn ook delen over Bunyan, Spurgeon, Knox, Lewis, William Booth, Lloyd-Jones, Grimshaw, Carey, Bijbelse sporen in het British Museum, en de martelaren van Maria de Bloedige.

De boekjes zijn aantrekkelijk geïllustreerd, geven een lawine aan toeristische tips, plattegrondjes, adressen en websites. Tegelijk vormen zij een complete biografie in kort bestek. Wetenswaardigheden over tijdgenoten worden in aparte kaders vermeld. Dezelfde uitgeverij zorgde eveneens voor een bijbehorend deeltje Wilberforce voor kinderen, in haar serie ”Footsteps of the past”. Grappig, maar niet oppervlakkig. Scholen mogen vrijelijk kopiëren uit deze 32 bladzijden vol zwart-witillustraties, weetjes, puzzels en opdrachten. Jammer dat al dit mooie materiaal alleen maar in het Engels beschikbaar is.

Jonge bruid
Wat zou het heerlijk zijn om rond te kunnen dolen in het huis waarin het snel groeiende gezin Wilberforce de eerste tien huwelijksjaren woonde. Barbara Spooner was 20 en William Wilberforce 37 toen zij hem, aangemoedigd door een gemeenschappelijke vriend, een brief schreef. William was ingenomen met de brief en noemde die „charming.” Twee dagen later ontmoetten zij elkaar en nog tien dagen later vroeg William haar. Barbara was niet bepaald een ster in het huishouden, maar de echtelieden hielden zielsveel van elkaar. En: William kon met Barbara ook over zijn diepste zielenroerselen praten.

Met hun vier zoons en twee dochters woonden de Wilberforces tien jaar in Broomwood House, in de wijk Clapham in Zuidwest-Londen. Slechts een gedenksteen in een van de zijstraten van Broomwood Road herinnert nog aan dit huis, dat in 1904 werd afgebroken. Waar vroeger villa’s in een bijna landelijke omgeving stonden, rijgen nu bescheiden, vroeg-20e-eeuwse huizen voor de middenklasse zich aaneen.

Christelijk-sociaal
Clapham is wel een uitgelezen stukje Londen om Wilberforce, zelf een groot liefhebber van wandelingen, achterna te trekken. Het metrostation Clapham Common uitlopen, even oversteken, en je staat al in het grote park Clapham Common, dat herinnert aan het vroegere buitenleven. Statige oude bomen en vooral veel gras vormen een geliefd plekje voor joggers, wandelaars, vliegeraars en kinderen. De anglicaanse kerk in het park, de Holy Trinity Church, is een sprekende getuige van de periode waarin de leden van de Clapham Sect er kerkten.

Een blauwe plaquette voor Wilberforce en zijn vrienden is aangebracht bij de hoofdingang. In een van de buitenmuren herinnert een door granaatscherven gehavende steen aan de leden van de Clapham Sect en hun vele christelijk-sociale activiteiten. De preekstoel die ds. John Venn beklom om te preken voor zo’n 1400 kerkgangers, staat er nog. Zo ook de banken waarin Wilberforce en de leden van de Clapham Sect luisterden. Een gebrandschilderd raam belicht episoden uit de geschiedenis van de afschaffing van de slavernij.

Hull
Hull, in het Britse graafschap Yorkshire, heeft natuurlijk ook een grote aantrekkingskracht op bewonderaars van Wilberforce. Hier werd hij geboren en ging hij naar school. Hier bond hij de strijd aan met andere kandidaat-parlementsleden. Hull eert zijn grote zoon met een enorme herinneringszuil (bij de Wilberforce Drive).

Veel meer details zijn te vinden in zijn geboortehuis aan de High Street, nu het Wilberforce House Museum. Enkele kamers ademen de sfeer van Williams jeugd. Andere vertellen de geschiedenis van de slavernij en de slavenhandel. Een slavenruim op ware grootte laat angstwekkend realistisch zien op wat voor mensonterende wijze de Afrikaanse slaven naar andere continenten werden verscheept. Vele duizenden hebben die zeereizen vol ontberingen niet overleefd.

In maart zal dit museum na grondige renovatie weer opengaan. Hull heeft veel te bieden. Het stadsbestuur is al in 2006 begonnen aan een grootscheeps programma ter herdenking van Wilberforce. Of hun grote held met alle onderdelen blij geweest zou zijn, is een open vraag. De stad wordt nogal eens opgenomen in het aanbod van rederijen, zoals P&O vanuit Europoort. Waarom zou je het Wilberforcemuseum overslaan bij zo’n dagje Hull.

Zaligmaker
Omdat DayOne een christelijke uitgever is, komt ook ter sprake hoe Wilberforce van een innemende losbol een man werd die last kreeg van zijn zonden en niet meer buiten de Zaligmaker Jezus Christus kon. Het lezen van een boek van Philip Doddridge en gesprekken met de predikant John Newton zijn daarbij belangrijk geweest.

Toen het licht was doorgebroken, werd voor Wilberforce ook heel duidelijk wat zijn levenstaak zou zijn. In zijn dagboek legt hij die overtuiging vast op zondagavond 28 oktober 1787: „God heeft twee grote doelen op mijn weg geplaatst: afschaffing van de slavenhandel en hervorming van de moraal.” Hervorming van de moraal betekende voor Wilberforce een streven naar een maatschappij waarin normen en waarden belangrijk waren, maar altijd mede gericht op bekering tot God.

Tal van andere plaatsen passeren de revue in de gids van DayOne, zoals Olney (waar John Newton predikant was en intensief samenwerkte met de dichter William Cowper), Teston, Wrington, Bristol en het ooit landelijke Mill Hill, een voorstad ten noorden van Londen, waar ook het RAF-museum is. Daar woonden Barbara en William Wilberforce na zijn vertrek uit het parlement. Totdat de enorme schulden die zijn zoon William had gemaakt hem grotendeels ruïneerden. De laatste levensjaren woonde het echtpaar afwisselend een halfjaar bij twee zoons. Het verbod op slavenhandel dat dit jaar wordt herdacht, betekende een belangrijke mijlpaal voor Wilberforce en zijn medestrijders. Maar de strijd was toen nog lang niet ten einde. Pas op vrijdagavond 26 juli 1833 maakte het Britse parlement de gigantische som van 20 miljoen pond vrij voor de vrijlating van alle slaven in de Britse kolonies. Het was luttele dagen voor de dood van Wilberforce, die bijna vijftig jaar naar dit besluit had uitgezien en het bericht in ontvangst nam met dank aan God en grote blijdschap.