Historisch zijn de beelden van de kleine kalende man die breed lachend in de Tweede Kamer triomfantelijk het koffertje van de begroting boven zijn hoofd houdt. Dankzij zijn Zalmnorm bleven onder paars en daarna de uitgaven binnen de perken en werd het begrotingstekort weggewerkt.In 2002, na de opkomst van Pim Fortuyn en de zware nederlaag van de VVD bij de verkiezingen, werd alles anders. VVD–leider Dijkstal trad af en Zalm werd als nieuwe voorman onderhandelaar bij het vormen van de coalitie van CDA, VVD en LPF. Hij vestigde toen zijn reputatie van sluwe politieke vos, omdat de VVD na de verkiezingsnederlaag toch veel van het eigen programma opgenomen kreeg in het ’strategisch akkoord’ van de nieuwe regering.

De val van Balkenende I, na geruzie tussen de LPF–ministers Heinsbroek en Bomhoff, werd Zalm aangerekend en zijn imago liep daardoor een deuk op. De verkiezingen die volgden, leverde de VVD onder zijn aanvoering 28 zetels op, een winst van vier. Te weinig om echt tevreden te zijn, vond Zalm. Hij vroeg en kreeg het vertrouwen van zijn fractie als oppositieleider. Zalm leek zich helemaal met die rol verzoend te hebben, toen de onderhandelingen tussen CDA en PvdA over een nieuw kabinet vastliepen. In mei 2003 keerde hij terug op zijn oude stek.

Zalm, die economie studeerde in Amsterdam, staat niet bekend om zijn ideologische bevlogenheid, maar politiek Den Haag kent hem wel als een ’cijferfreak’. Voordat hij in 1994 voor het eerst minister van Financiën werd, was hij directeur van het Centraal Planbureau, de rekenmeesters van het kabinet.

Hij is ook geen typische VVD–er. Zalm, zoon van een kolenboer, was afdelingsvoorzitter van de PvdA in Enkhuizen, zijn geboorteplaats. Pas in 1986 stapte hij over naar de liberalen.

Hij bouwde krediet op bij de vakbeweging, door in 2004 een akkoord te (helpen) smeden die de sociale onrust – met als hoogtepunt een massale demonstratie op het Museumplein in Amsterdam – zou sussen. Daarentegen beschuldigde Amsterdams PvdA–wethouder Lodewijk Asscher Zalm onlangs openlijk van machtsmisbruik. Amsterdam benutte zijn vetorecht tegen de door Zalm ingezette privatisering van de luchthaven Schiphol. De minister reageerde met een vernietiging van die tegenstem via een Koninklijk Besluit.

Binnen de VVD was het niet altijd koek en ei. Twee jaar geleden streed Zalm om het partijleiderschap met Van Aartsen. Dit voorjaar was hij op oorlogspad in de affaire rond Ayaan Hirsi Ali.