Steeds vaker zetten bestuursorganen handhavingsacties kracht bij door vermeende wetsovertredingen van burgers en bedrijven met naam en toenaam te publiceren, stelt Doorenbos, in het dagelijks leven advocaat bij Stibbe in Amsterdam. „Dit zogeheten ”naming en shaming” grijpt snel om zich heen.”De nieuwe hoogleraar trekt een vergelijking met vroeger. „In de negentiende eeuw werden veroordeelden te pronk gesteld op het schavot. Een veroordeelde moest een uur lang met een bord boven zijn hoofd staan waarop met grote letters zijn naam, beroep, woonplaats, straf en misdaad stonden vermeld. Nu mag een gemeenteraad in een verordening zetten dat op overtreding daarvan de straf van openbaarmaking kan volgen. Deze royale machtiging staat in schril contrast met de zuinigheid van het wetboek.”

Waarom bent u zo ongelukkig met ”naming en shaming”?
„Een dergelijke sanctie richt schade aan bij bedrijven of individuen. Het mag niet zo zijn dat terwijl een rechter zich nog niet heeft uitgesproken over de vraag of de wet is overtreden, iemand in zekere zin al in het openbaar aan de schandpaal wordt genageld. Eerst moet de rechter hebben gesproken, vervolgens moet die nagaan of het van belang is dat de naam van de wetsovertreder in de openbaarheid komt. Dat mag nooit een automatisme worden.”

Wanneer is het bijvoorbeeld fout gegaan?
„Neem nu de rechtszaken rond Joep van den Nieuwenhuyzen. Hij is op alle fronten vrijgesproken van handel in voorkennis, maar er blijft altijd een luchtje hangen. Dat kan flinke reputatieschade opleveren, maar dat is moeilijk te meten. Overigens is het bij Van den Nieuwenhuyzen de vraag of het alleen aan de overheid is te wijten dat zijn naam in de openbaarheid is gekomen.”

Wanneer mag volgens u de overheid wel overgaan tot openbaarmaking van een wetsovertreder?
„Ik ben absoluut geen voorstander van deze straf, omdat ik die erg onsympathiek vind. Maar ik kan me bijvoorbeeld voorstellen dat als een restaurant heeft geknoeid met het eten, daarvoor is gestraft, maar opnieuw in de fout gaat, het in het openbaar wordt genoemd. Maar laat de overheid daar nooit te snel toe overgaan. Of het moet zo zijn dat het leven van andere mensen in gevaar komt als die bepaalde informatie niet weten.”

Zoals bij zedendelinquenten bijvoorbeeld?
„Dat is een moeilijke discussie. Een aantal politieke partijen heeft zich inderdaad al uitgesproken voor het openbaar maken van veroordelingen van zedendelinquenten. Uit onderzoek blijkt dat deze mensen gevaarlijk kunnen zijn en relatief vaak in hun oude patroon terugvallen.

Tegelijkertijd is het gevaar van eigenrechting erg groot. Er zijn in het buitenland voorbeelden van complete lynchpartijen. Het is de vraag of je die prijs wilt betalen. Daarom pleit ik voor een brede discussie over wat we nu precies willen.

”Naming en shaming” is een sanctie die past bij gevallen waarin sprake is van werkelijk gevaarlijk gedrag, waarvan de kans op herhaling relatief groot is. Slechts in zulke gevallen zullen de publieke belangen bij openbaarmaking kunnen opwegen tegen persoonlijke belangen als behoud van eer, goede naam en reputatie. Dit vergt een zeer zorgvuldige beoordeling van overtredingen die in aanmerking komen. Die beoordeling is bij rechters in goede handen.”

Is de ontwikkeling die u signaleert nog af te remmen?
„Het zou goed zijn als er een brede discussie over wordt gevoerd. We moeten niet alleen naar het effect van bepaalde straffen kijken, maar goed kijken naar de juridische inkadering. Op dit punt is de wetgeving al te ver doorgeschoten. Bovendien zal het instrument ”naming en shaming” bij veelvuldig gebruik bot en minder doeltreffend worden.”