“Ik moet me even omkleden”, zegt Bos achter in de campagnebus, terwijl hij de gordijnen toeschuift. Spijkerbroek en rode jas worden verwisseld voor een grijs pak. Zonder das.Het zijn hectische tijden voor de PvdA-leider, die met CDA’er Balkenende verwikkeld is in de strijd om het premierschap.

Tussen Hoorn en Alkmaar ruimt de PvdA-voorman, wellicht de toekomstige regeringsleider, vrijdagmiddag een krap halfuur in voor een gesprek met deze krant. Af en toe laaft hij zich aan zijn halveliterpakje melk.

Premier Balkenende staat vooral te boek als conservatief premier. Stel dat de PvdA wint, wordt u dan de progressieve premier?

Resoluut: “Ja. Je kunt niet helderder het onderscheid maken. Balkenende heeft de afgelopen jaren bewust afscheid genomen van de sociale vleugel van het CDA. Kende het CDA voorheen nog vleugels, nu is het een conservatieve partij geworden. Zoals andere christendemocratieën in Europa al heel lang zijn.”

Is dat toch niet te makkelijk geredeneerd? Was het niet de taak van Balkenende om het land er weer bovenop te helpen, iets wat nu eenmaal pijn doet?

“Ik ben nooit anti hervorming geweest. Maar verdeel die pijn dan eerlijk en probeer de sterkste schouders de zwaarste lasten te laten dragen. De afgelopen jaren moesten de mensen met de laagste inkomens en de middenkomens inleveren, terwijl de hoogste inkomens werden ontzien.”

Tijdens een recent tv-debat zei u het homohuwelijk bewust te zullen promoten, waarmee u zich wilde onderscheiden van Balkenende. Kunt u zich voorstellen dat mensen vanuit hun hart bezwaar hebben tegen het homohuwelijk, zonder homo’s te verketteren?

“Ik had het over verdedigen van het homohuwelijk. Ik heb respect voor andere levensovertuigingen. Ik zal andersdenken niet verketteren en wegzetten. Als premier zal ik wel achter instituties staan die in Nederland met een brede meerderheid tot stand zijn gekomen. Al zullen er altijd mensen zijn die het er mee oneens zijn.”

De vrijheid van onderwijs ligt onder vuur. Met name de VVD morrelt daaraan. Staat u pal voor artikel 23 van de Grondwet?

"Ik sta pal voor de vrijheid van onderwijs. Wel ligt die in essentie bij de ouders. Zij hebben het recht hun kind geplaatst te krijgen bij de school van hun keuze. Die vrijheid ligt niet bij schoolbesturen. Daar ligt natuurlijk een spanningsveld.

In een wetsontwerp hebben wij gepleit voor het recht op vrije schoolkeuze. Keerzijde daarvan is de acceptatieplicht. Dat wil zeggen dat bijzondere scholen, die nauwelijks nog werk maken van hun grondslag, kinderen van ouders moeten aannemen die de grondslag respecteren. Daar mogen we ons als overheid wat actiever mee bemoeien. Zo kun je de vorming van zwarte en witte scholen tegengaan.

Het zou mij heel veel waard zijn om een grotere menging van zwart en wit op scholen te bevorderen. Maar dan wel op basis van samenwerking en vrijwilligheid. Ik voel er niet voor rechtens zaken af te dwingen. Ik ben zeer tegen een nieuwe schoolstrijd.

Wij maken wel meteen een uitzondering voor bijzondere scholen die een jarenlange traditie hebben waarin ze in hun onderwijs actief bezig zijn met hun grondslag. En zo ook hun leraren en leerlingen selecteren. Denk aan orthodox-Joodse, aan islamitische en orthodox-christelijke scholen. Daar zou een uitzondering op de acceptatieplicht gemaakt kunnen worden."

Vindt u dat een leraar mag blijven zeggen dat homoseksualiteit strijdig is met de Bijbel?

“De praktijk mag wat mij betreft blijven zoals die is. Er wordt redelijk pragmatisch mee omgegaan. Scholen maken afspraken met leraren. Er is enige vrijheid in het aannamebeleid. Ik heb geen behoefte om dat strakker te organiseren.”

Is de ChristenUnie voor u een serieuze coalitiepartner?

“Ja. De partij heeft oog voor een sterke economie, voor een sociaal beleid en milieubeleid, voor ontwikkelingssamenwerking en voor een asielbeleid op basis van barmhartigheid en strengheid.”

En de SGP?

“Dat acht ik niet waarschijnlijk. Dat heeft vooral te maken met standpunten binnen de SGP over de scheiding van kerk en staat, of beter gezegd de niet-scheiding van kerk en staat, de gelijkheid van man en vrouw en het homohuwelijk. Dat zijn wel zware geschilpunten.”

Stel dat de CU aanschuift bij de coalitiebesprekingen. Deze week zei Rouvoet nog dat er gekeken moet worden naar de definitie van het begrip noodtoestand bij abortus.

“Ik ben nooit tegen evaluaties. Maar evaluaties die erbij voorbaat op zijn gericht de zaak te veranderen, daar ben ik zeer huiverig voor. Ik denk dat de praktijk nu goed functioneert. André zal de zaak strenger willen maken. Ik juist niet. Misschien komt uit onderhandelingen dat we de bestaande status-quo handhaven. Maar laten we de coalitiebesprekingen niet via de krant voeren. Aan tafel kan een goed gesprek plaatsvinden. André en ik weten redelijkerwijs van elkaar waar de ander vandaan komt. We zijn beiden coöperatief ingesteld en we zijn er niet op gericht elkaar het vel over de neus halen.”

Er zijn mensen die het echt erg vinden dat jaarlijks duizenden kinderen in de moederschoot worden gedood.

“Ik ken het verhaal, ik ken de argumenten. Ik denk er zelf heel anders over. Ik respecteer dat verder, maar ik maak andere keuzes. Wij van de PvdA verdedigen een ander standpunt. We praten anders over het begin van het menselijk leven, anders over de rechten van de vrouw, anders over de belangen van het kind. Die standpunten laten zich niet makkelijk met elkaar verzoenen.”

Er is in medische kring verdeeldheid over het zogeheten Groninger protocol, dat de voorwaarden bevat waaronder het leven van ernstig gehandicapte baby’s zou mogen worden beëindigd. Critici vrezen dat gehandicapten steeds meer in een hoek worden gedrukt en als verschoppeling worden gezien.

“Ik heb een arts uit Groningen, Eduard Verhagen, hierover gesproken. Ik heb het idee dat het protocol zeer zorgvuldig is opgesteld. Als ik, gezien mijn persoonlijke achtergrond (Bos heeft een gehandicapte broer verloren, JV), bespeurd zou hebben dat artsen beslissingen nemen op basis van hun eigen inzichten over de waarde van gehandicapt leven, zou het over en uit zijn. Ik juich het toe dat artsen willen dat beslissingen in de openbaarheid komen en niet in het geniep worden genomen.”

Experts op het gebied van kindergeneeskunde, als prof. Jan Rotteveel en drs. Rob de Jong, vinden toch dat er een tendens is om ernstig gehandicapt leven al gauw te zien als ondraaglijk en uitzichtsloos.

“Als je zegt dat dat de houding is van de artsen uit Groningen, doe je hen daar onrecht mee. Er gaan uitgebreide discussies en second opinions aan een beslissing over levensbeëindiging vooraf. Ik vind het overigens prima dat de discussie in de beroepsgroep wordt gevoerd.”

Uw partij wil dat er meer vrouwen op de arbeidsmarkt komen. SGP-leider Van der Vlies waarschuwt ervoor dat dat slecht is voor het opgroeien van kinderen. Die krijgen zo minder geborgenheid.

“Het is zeker belangrijk dat kinderen hun ouders voldoende te zien krijgen. Dat geldt vader en moeder. Natuurlijk vinden wij het belangrijk dat er meer vrouwen aan het werk gaan. Zo willen we geen drempels voor kinderopvang opwerpen. Wel geven wij ouders keuzevrijheid en straffen hen niet als één van de ouders thuis blijft. Het CDA doet dat laatste wel. Door een thuisblijvende ouder de heffingskorting te ontnemen en zo dus 2000 euro belasting te laten betalen.”

Er wordt geschreven dat u als mogelijk premier tussen Kok en Den Uijl instaat.

“Dat is wel een beetje zo. Ik groeide op in de tijd van Den Uijl. Wat me in hem aanspreekt, is zijn passie en emotie. Onder Kok was ik staatssecretaris van Financiën. Van Kok heb ik geleerd om zuinig om te springen met belastinggeld. Die erfenis wil ik niet verspelen. Je kunt een sociaal-democraat in de buurt van de schatkist vertrouwen.”

U bent christelijk opgevoed in Odijk, bij Utrecht. U schrijft in uw boek “Dit land kan zoveel beter” (2005) nogal negatief over het kerkelijk milieu. Onbegrijpelijke preken, altijd dat orgelspel.

“Misschien komt dat door het verplichtende karakter van die kerkgang. En als puber kun je nogal eens rebelleren. Laat ik de vergelijking maken met de rooms-katholieke Sonestakoepelkerk in Amsterdam, waar ik in mijn studententijd wel eens kwam. Daar werden liederen van Huub Oosterhuis gezongen. Bijna de bevrijdingstheologie van de katholieke kerk. Vrolijke muziek. Als er een kind werd gedoopt, applaudisseerden de aanwezigen en begonnen de ouders te juichen. Ik dacht: Dit is het. Bij ons in de kerk was iedereen doodstil bij de doop.”

Die wijding heeft toch wat?

“Ik begrijp het idee erachter. Maar ik denk dat je in de kerk best vrolijk mag zijn.”

Uw vader was ontroerd dat u bij de aanvaarding van het Kamerlidmaatschap de eed in plaats van de belofte aflegde. Hoe zit dat?

“Die beslissing is in een split of a second genomen. Het had ermee te maken dat je praat over het meest verplichtende. Beloven doe je zo vaak iets, dat is voor mij minder verplichtend. Daarom de eed. Het zal ook te maken hebben met mijn calvinistische wortels.”

U komt nooit meer los van uw calvinistische wortels?

“Het is een last die ik graag draag. Ik vind het wel eens jammer dat ik zo ben ingesteld op hard werken, op woekeren met je talenten, op soberheid. Dat zijn die calvinistische wortels. Dan heb je minder het vermogen plezier te beleven. Ik heb in mijn jeugd ook veel van mijn ouders meegekregen. Mijn ouders waren vrome mensen, altijd begaan met het lot van anderen, van de Derde Wereld.”

Leest u nog wel eens in de Bijbel?

“Die vraag beantwoord ik nooit en dat wil ik ook nu maar niet doen.”