Een bruisende zee die altijd in beweging is. De ene golf is nog niet aangespoeld of de andere spoelt eroverheen. Het strand van Zandvoort? Nee, een school die vijftig jaar bestaat en terugblikt. Voortgezet onderwijs in beweging. „Steeds vaker vraag ik mezelf af waarom ik eigenlijk leef, waarom de mens bestaat. Ik kan er geen antwoord op vinden. Heeft het enig nut dat we zo’n zinloos leven leiden? Waarom doe ik mijn best op school en zal ik later hard moeten werken, terwijl ik niets ben in deze grote wereld en die wereld niets voorstelt in het heelal?”

Een stukje uit het dagboek van een puber. Een van de duizenden die in de afgelopen vijftig jaar het Sint Michaël College (SMC) in Zaandam bevolkten. De schrijfster, Ellen Brans, haalde er in de jaren tachtig eerst een havo- en daarna een vwo-diploma. Nu is zij journaliste en verslaggever bij NOVA. Zij kreeg het verzoek om ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van haar school een boek te schrijven. Een boek over vijftig jaar voortgezet onderwijs, bezien vanuit de geschiedenis van het SMC. Waarin betrokkenen niet alleen als getuigen, maar ook als medespelers aan het woord komen. Jammer dat een enkele keer het taalgebruik uit de bocht vliegt.

Het is een boeiend relaas geworden, dat zich -zeker door onderwijsmensen- in één adem laat lezen. Vanuit vier ’spelers’ in de school -de leraar, de leerling, de ouders en de schoolleiding- beschrijft Brans hoe het onderwijs zich heeft ontwikkeld. Hoe de golven van democratisering, secularisatie, onderwijsvernieuwing en schaalvergroting over een school in Nederland zijn gespoeld. En hoe dat zijn uitwerking had in deze school, die vijftig jaar geleden werd gesticht vanuit religieus-ideële motieven.

Rooms-katholieke ouders in de Zaanstreek hadden nauwelijks onderwijsmogelijkheden voor hun kinderen. Dankzij de inspanning van enkele doorzetters kon in 1956 het Sint Michaël College worden geopend. Echt rooms-katholiek onderwijs in eigen omgeving!

Toen kwamen de golven. De jaren zestig en zeventig, waarin jongeren en ouderen zich ontworstelden aan het dwangbuis van burgerlijk en religieus fatsoen. Vrijheid en medezeggenschap werden bevochten. Het ging het SMC niet voorbij. Het manifesteerde zich zowel in de lerarenkamer als in de schoolkrant. Met enige schaamte kijken oudere docenten en oud-leerlingen er nu op terug.

De vernieuwingen kwamen eraan rollen. De school startte nog in het Thorbecketijdperk: gymnasium, hbs en mms. Toen kwam de Mammoetwet. Degelijk voorbereid. Met name voor de doorstroming een verbetering. Maar toen eenmaal de middenschoolgedachten opkwamen, was er geen houden meer aan. Basisvorming, tweede fase, studiehuis, vmbo. Nauwelijks voorbereid werd ook het SMC eraan gezet, niet wetend wat het ermee moest.

Nog een golf: de secularisatie. Bij de oprichting kwam 100 procent van de leerlingen uit een rooms-katholiek gezin. De identiteit van het personeel sloot daarbij aan. Nu is de meerderheid van het personeel niet-rooms-katholiek. Van de leerlingen is nog slechts 15 procent rooms-katholiek. Wanneer aan de huidige rector wordt gevraagd wat rooms-katholiek onderwijs precies inhoudt, wordt het even stil. „Het is helemaal geen issue. Ik weet niet beter dan dat het is zoals het is. We hebben het er nooit over”, zegt ze peinzend.

Hoe kon het allemaal zover komen? We lezen er uitvoerig over in dit boek. En zo is het niet alleen een stukje geschiedenis, maar ook een aangrijpende tijdsbeeld.