Erg kleine gemeenten zijn op den duur onbestuurbaar, denkt burgemeester H. A. G. Hellegers van Werkendam. Zijn gemeente fuseerde in 1997 met Dussen. Dat leverde, vanwege het protestantse karakter van Werkendam en het rooms-katholieke karakter van Dussen, de nodige cultuurbotsingen op.„Dat was alleen wat sentiment”, zegt Hellegers bijna tien jaar later. „Sentimenten houd je altijd tussen dorpen. Hank zou een bourgondische Brabantse plaats zijn. Daartegen was wat weerstand in Werkendam. Maar op zulke cultuurverschillen moet je een herindeling niet laten afketsen, denk ik. We leven in een wereld van toenemende mondialisering.”

Hellegers was vóór de herindeling burgemeester van Dussen. „Dat was toen een gemeente van 6000 inwoners. Met de hectiek van tegenwoordig en met alle vakspecialisme kun je dat niet meer redden.

Daar heeft Remkes gelijk in.”

In de gemeente De Bilt (42.000 inwoners) ontstonden meer recent forse problemen door de herindeling met Maartensdijk, in 2001. Inwoners van de laatste plaats voelen zich achtergesteld door het gemeentebestuur in De Bilt. In 2004 werd zelfs een extern adviseur ingeschakeld om de relatie in het „gedwongen huwelijk” te verbeteren.

„Ik denk achteraf dat de herindeling niet verstandig is geweest”, zegt locoburgemeester H. P. Mittendorff. „Mensen in Maartensdijk hebben de herindeling ervaren als een overval. Het komt nu allemaal wel goed, maar Maartensdijk had destijds een redelijk alternatief: de Noorderparkgemeente. Maar dat werd door niemand serieus genomen.”

Desondanks begrijpt Mittendorff, die ook dorpswethouder is voor Maartensdijk, dat Remkes kleinere gemeenten graag ziet fuseren. „Maartensdijk had voor de herindeling misschien 12.000 inwoners. Dat is toch wel heel klein. Dan heb je een halve ambtenaar die zich met onderwijs bezighoudt. Die hoeft maar ziek te worden en je hebt niets meer.”

Dwang uitoefenen, zoals destijds in Maartensdijk, lijkt Mittendorff funest. „De naweeën zijn nog steeds niet uitgewerkt. Er hoeft niet zo veel te gebeuren of het is mis: hier en daar is nog steeds een kort lontje.”

Ook burgemeester A. F. Bonthuis van Nieuwerkerk aan den IJssel vindt het verplicht opleggen van een fusie „grote onzin.” Hij erkent dat het samengaan in sommige gevallen noodzakelijk is, zeker als er sprake is van grote ontwikkelingen in het gebied.

Zijn eigen gemeente is daar een voorbeeld van. Die fuseert op 1 januari 2010 met de buurgemeenten Zevenhuizen-Moerkapelle en Moordrecht. Volgens Bonthuis is deze fusie nodig omdat de gemeenten staan voor de „laatste grote ontwikkelopgave op ons grondgebied: het bouwen van huizen, bedrijven en kassen in de Zuidplaspolder. Als kleine gemeente ben je in zo’n project behoorlijk kwetsbaar, maar met elkaar sta je sterk.”