Volgens de overlevering zag Juan Diego in 1531 in de buurt van de Mexicaanse hoofdstad meermalen de maagd Maria verschijnen; dat verhaal ligt aan de basis van de belangrijkste Mariacultus op het continent.

„De heiligverklaring van Juan Diego verandert niets aan de situatie van de indianen in Mexico”, vat José Dilbox het inheemse gevoel samen. Dilbox is bisschop van het diocees Tarahumara, een sterk inheems gekleurde regio in het zuiden van het land. Volgens de prelaat weet het Vaticaan weinig over de toestand van de indianen in Mexico en wordt er in Rome ook weinig belang gehecht aan die problematiek.

„Ik geloof dat we deze heiligverklaring eerder ondergaan dan echt meemaken”, zegt nahua-auteur Fortino Rosas. Volgens de indiaanse schrijver begrijpen niet veel indianen waar het bij de heiligverklaring van Juan Diego precies om gaat en is de verering van zijn persoon bij zijn volksgenoten miniem. Tijdens zijn driedaagse bezoek -de vijfde reis die deze paus naar Mexico brengt- zal Johannes Paulus ook Juan Bautista en Jacinto de los Angeles zalig spreken, twee indianen die in 1700 zijn gestorven.

De meerderheid van de 10 miljoen indianen in Mexico is rooms-katholiek, maar net als in de andere landen van Latijns-Amerika leven ze grotendeels in de marge van de samenleving. Nu komt daar voor even verandering in. De Mexicaanse kerk zorgde ervoor dat een inheems gezin Johannes Paulus dinsdagavond verwelkomde bij zijn aankomst in Mexico. En bij de heiligverklaring zelf zullen de inheemse gemeenschappen goed vertegenwoordigd zijn. Volgens de uitvoerige onderzoeken die traditioneel aan een heiligverklaring voorafgaan, was Juan Diego in 1531 getuige van verscheidene Mariaverschijningen. Van een van die bezoeken bleef, naar verluidt, op wonderbaarlijke wijze een afdruk achter op een stuk stof. Dat gaf aanleiding tot het ontstaan van een Mariacultus die tot op heden centraal staat in het Mexicaanse geloof.

Vervelend voor de RK-Kerk is dat verscheidene historici, onder wie zelfs enkele geestelijken, tot de conclusie zijn gekomen dat Juan Diego nooit heeft bestaan. De mythe rond zijn persoon zou niet meer dan een hulpmiddel zijn geweest om het de indianen makkelijker te maken over te stappen naar het rooms-katholieke geloof. De geestelijken onder die onderzoekers zijn overigens door het Vaticaan met excommunicatie bedreigd.

Wat hoe dan ook een gevoel van vervreemding wekt bij de indianen, is de officiële afbeelding van ’hun’ heilige in spe. Volgens de Mexicaanse RK-Kerk had Diego niet alleen een gekleurde huid, maar ook een volle baard -wat nooit voorkomt bij indiaanse mannen- en duidelijk Europese gelaatstrekken.