De oppositie stond erbij en keer ernaar, vorige week op Prinsjesdag toen het kabinet apetrots een begrotingsoverschot in de Miljoenennota 2007 presenteerde.Minister Zalm van Financiën kondigde opgetogen voor volgend jaar een lastenverlichting aan van een miljard euro en een overschot van 0,2 procent van het bruto binnenlands product. Het kabinet kon die positieve cijfers presenteren dankzij de heropleving van de economie en meevallers met aardgasbaten van zo’n 6 miljard euro.

Maar de jubelstemming werd al snel verstoord door het Centraal Planbureau en de Raad van State, het belangrijkste adviesorgaan van de regering. Beide instellingen hebben kritiek op de traagheid waarmee het financieringstekort daalt. De extra uitgaven en de lastenverlichting in de tweede helft van de kabinetsperiode dreigen de hervormingen en bezuinigingen in de eerste jaren teniet te doen.

Het overschot op de begroting is „te gering”, zo oordeelt de Raad van State. Zo gering dat het adviesorgaan zich zelfs afvraagt of een volgend kabinet nog wel „voldoende ruimte” heeft om „eigen accenten te leggen.”

Volgens de Raad moet het kabinet in tijden van economische voorspoed juist tegenwicht bieden aan de heersende conjunctuur. „Overheidsbeleid behoort conjuncturele bewegingen niet nog eens extra te versterken, maar dient deze juist af te vlakken. Deze les moest in de afgelopen jaren opnieuw worden geleerd”, aldus de Raad in zijn advies over de Miljoenennota.

Die kritiek is niet nieuw. Het is eigenlijk les één uit het handboek voor ministers van Financiën: remmen bij economische voorspoed en gas geven als het economisch tegenzit. Economen -weliswaar van sociaaldemocratische huize- wezen daar de afgelopen jaren al op.

Minister Zalm kreeg in 2001, toen nog bewindsman in Paars II, dezelfde kritiek van de Raad van State. In de aanloop naar de verkiezingen van 2002 stookte hij een oververhitte economie verder op door lastenverlichting. Diezelfde fout dreigt hij nu opnieuw te begaan, waarschuwt de Raad van State.

Maar er is meer. Het Centraal Planbureau (CPB) maakte vorige week in subtiele bewoordingen duidelijk dat Balkenende II en III de burgers te veel doemscenario’s hebben voorgeschoteld. De economische groeicijfers voor de jaren 2003 tot en met 2005 zijn namelijk herberekend, en daaruit blijkt dat de groei gemiddeld 0,4 procent hoger uitviel. „Hierdoor is het beeld van de economische ontwikkeling in de afgelopen drie jaar een stuk positiever”, concludeert het CPB.

De harde bezuinigingen van Balkenende II en III komen hiermee in een ander licht te staan. Het is nooit zo slecht gegaan als Balkenende en Zalm beweerden.

Oppositiepartijen PvdA, SP, GroenLinks en ChristenUnie zullen daar vandaag en morgen kritische vragen over stellen. De algemene beschouwingen komen dan ook feitelijk neer op een verkiezingsdebat. Voor de leiders van de drie grote partijen CDA, PvdA en VVD is het debat een eerste krachtmeting. De toon zal scherp zijn.

Grote nadeel: het cijferwerk blijft oncontroleerbaar. Het is lastig zakendoen zolang CDA-fractievoorzitter Verhagen de juistheid van de tegenbegroting van de PvdA betwist, en zolang de sociaaldemocraten CDA en VVD op hun cijfers aanvallen.

Een eerste objectieve graadmeter zijn de doorrekeningen van het Centraal Planbureau, waarin de gevolgen van de gemaakte keuzes door de partijen zichtbaar zijn gemaakt. Het CPB rekent op dit moment de verkiezingsprogramma’s door en in de loop van oktober maakt het de resultaten bekend. Tot die tijd zullen we het nog moeten doen met luchtige en soms ook loze verkiezingsretoriek.