Frank Martinus Arion schreef een historische roman, spelend in het geboortetijdperk van de Verenigde Staten: het einde van de achttiende eeuw. Hoofdpersonen van deze roman zijn vier deserteurs, die de koers die de VS in wording kiest meteen afwijzen. De geschiedenis is zoals altijd fascinerend. In 1776 verklaarde het Continentale Congres te Philadelphia de oorlog aan ’moederland’ Engeland. De Verenigde Staten van Amerika waren op dat moment geboren. Koning George III van Engeland was vanzelfsprekend not amused. Een ’burgeroorlog’ tussen het moederland en de ’kolonie’ Amerika was onvermijdelijk. De oorlog zou tot 1783 duren. Opvallend genoeg speelde de Republiek der Zeven Provinciën in deze strijd ook een rol. Doordat de Verenigde Staten gebruik konden maken van faciliteiten op de latere Nederlandse Antillen, met name op Sint-Eustatius, kregen zij in een vroege fase van het conflict grip op de Engelse zeestrijdkrachten.

In deze sfeer van onafhankelijkheid en strijd speelt de nieuwe roman van Frank Martinus Arion: ”De deserteurs”. Arion (1936) is van Antilliaanse komaf en werd bekend als auteur van ”Dubbelspel”, een roman die bij verschijning in 1973 opzien baarde. Maar over de romans die Arion nadien schreef, werd nauwelijks gejuicht.

Dat laatste zal ook bij deze nieuwe roman het geval zijn. Het is een historische roman waarin het verhaal gaandeweg een zware wissel trekt op het geduld van de lezer. Nauwelijks serieus te nemen taferelen bepalen de sfeer. Het is allemaal wat houterig, qua conversatie en verteltrant, hoewel dat vooral geldt voor de tweede helft van het boek.

Er zijn vier hoofdpersonen. Timothy Blincker uit Philadelphia, John Trotman uit Barbados, Ho Ping Wang uit China en Mohammed Sundiata uit Senegal. In de eerste helft van de roman vormt het gezin waarin Timothy Blincker opgroeit het decor. De familie Blincker is erg gastvrij. Vreemdelingen en voortvluchtige slaven worden welwillend opgenomen. Dat is een principieel punt. De Blinckers behoren tot de godsdienstige richting van de Quakers: zij zijn tegen slavernij. Graag zouden zij, nu een koloniale onafhankelijkheidsverklaring in de lucht hangt, ook een afschaffing van de slavernij zien aangekondigd. Maar daarvan komt het niet.

Intussen heeft deze erkenning voor mensen van alle soorten en rassen tot gevolg dat zoon Timothy een internationaal gezelschap aan vrienden krijgt, afkomstig uit China, Senegal en Barbados. De vier vrienden voeren interessante gesprekken over de menselijke vrijheid, over het onaantrekkelijke van de wapens. In het dagelijkse leven studeren enkelen van hen aan de universiteit van Princeton.

De vrienden zijn in feite salonpacifisten. Die houding is comfortabel, totdat zij op een kwade dag met de realiteit worden geconfronteerd. Ze worden geronseld voor de beginnende Amerikaanse oorlogsvloot. Tijdens de eerste tocht die ze meemaken, zijn ze er getuige van hoe hun schip door de Hollandse autoriteiten van Sint-Eustatius officieel begroet wordt met een reeks saluutschoten. Dat is een forse erkenning, waarmee Holland een van de eerste naties was die Amerika erkende als onafhankelijke land. Ook diplomatiek waren onze voorouders vroeg; als eerste land stonden zij een Amerikaanse gezant toe zich officieel te vestigen.

Intussen verandert de instelling van de vier pacifistische vrienden niet. Ze zijn gedwongen op het oorlogsschip te werken, maar ze willen niet tekenen als bewijs van loyaliteit. Het begrip vrijheid zit hen dwars, vooral hun eigen vrijheid. Eenmaal op Sint-Eustatius ontsnappen ze en met een boot roeien ze naar een naburig eiland. Daar komen ze terecht bij een vreemde samenleving: op de bodem van een krater vormen voortvluchtige slaven een samenleving, onder het regiem van een zwarte vrouw: de koningin van Sheba. Zij heeft een nogal sterke erotische uitstraling, waarmee zij mensen bespeelt.

Het is allemaal gewild kolderiek hoe Arion dit beschrijft. De roman is hier op zijn dieptepunt. Vooral omdat Arion ook hier de lijn van het betoog over vrijheid en gelijkheid probeert voort te zetten. De koningin van Sheba zou een symbool moeten zijn van de gelijkheid van mannen en vrouwen.

Arions roman heeft nadrukkelijk een historische setting, wat nog eens bevestigd wordt door een ’aantekening’ na het slot over een van de hoofdpersonen. Het is natuurlijk Arions goed recht zich in te graven in de geschiedenis en van daaruit een verhaal te componeren. Maar een historische setting wordt pas literatuur als het kwaliteiten heeft om iets in beweging zet bij lezers vandaag.