Ballast Nedam, Koninklijke BAM, Dura Vermeer, HBG (inmiddels onderdeel van BAM), Heijmans en Koninklijke Volker Wessels Stevin (KWS) maakten tussen 1994 en 2002 geheime prijsafpraken met aanbieders van bitumen, een grondstof voor asfalt. Tot de acht leveranciers, die gezamenlijk opdraaien voor 180 miljoen euro, behoorden onder meer de oliemaatschappijen BP, Shell, Kuwait Petroleum en Total.Firma’s die niet participeerden in het overleg betaalden een hogere prijs voor het betrokken product dan de zes vermelde bouwers. Een dergelijke praktijk druist in tegen de bepalingen die bedoeld zijn om voor elke partij gelijke marktomstandigheden te waarborgen.

De sanctie is qua hoogte de zevende die Brussel ooit oplegde. Ze pakt ook stevig uit in het licht van de jaarlijkse omzet van bitumen in Nederland, die zo’n 62 miljoen euro bedraagt. De lange periode dat het kartel bestond, geldt als een van de argumenten voor de opmerkelijk forse omvang van de boete.

Aan producentenkant wordt Shell het hardst getroffen. Deze onderneming neemt 108 miljoen euro voor haar rekening. De Europese Commissie meent dat zij leidinggaf aan het kartel. Bovendien ging Shell al vaker in de fout.

Onder de wegenbouwers moet KWS 27,4 miljoen euro afdragen. Dit bedrijf belemmerde volgens Brussel het onderzoek en krijgt daarom een extra zware straf. Het weigerde tot tweemaal toe inspecteurs de toegang tot zijn kantoren. Uiteindelijk was de hulp van de politie nodig. BAM en Heijmans, die als Midkapfondsen staan genoteerd aan de Amsterdamse beurs, zijn aangeslagen voor respectievelijk 20,7 miljoen en 17,1 miljoen euro.

Affaires op het terrein van de mededinging vallen in de EU onder de verantwoordelijkheid van commissaris Kroes. Zij heeft zich met deze zaak echter totaal niet bemoeid, zo liet zij woensdag weten in een verklaring die een woordvoerder namens haar voorlas. De VVD-politica had tussen 1990 en 2004 zitting in de raad van commissarissen van BAM Groep.

Bij haar aantreden in het dagelijks bestuur van de Unie beloofde zij, om de schijn van belangenverstrengeling te vermijden, in een situatie als deze het dossier over te hevelen naar een collega. In dit geval nam McCreevy, die de portefeuille Interne Markt beheert, de honneurs waar. Kroes deelt overigens wel mee dat zij als toezichthouder van BAM niets wist van de prijsafspraken.

De bouwconcerns hebben geschokt gereageerd op de veroordeling. Een woordvoerder van wat inmiddels heet VolkerWessels zegt zich niet te herkennen in de beschuldiging van onvoldoende medewerking aan het onderzoek. „Er waren onduidelijkheden over de te volgen procedure, maar we hebben alle vragen beantwoord”, aldus de zegsman. Het bedrijf gaat bij de Europese rechter in beroep. Ballast Nedam doet hetzelfde en BAM en Heijmans overwegen eveneens die stap.

Shell gaat zich beraden op de uitspraak. Directeur Rein Willems van Shell Nederland erkent dat zijn personeel in strijd met de concurrentiewetgeving heeft gehandeld, ondanks interne voorschriften om dit te voorkomen. „We betreuren onze betrokkenheid. We hadden niet bij deze bijeenkomsten aanwezig moeten zijn”, zegt hij.

De Europese Commissie startte haar onderzoek in 2002. Dat gebeurde nadat BP aan de bel had getrokken. Deze Britse multinational is met verwijzing naar die rol bij de uiteindelijke strafoplegging ontzien. Ondertussen vindt in België en Spanje speurwerk plaats naar soortgelijke praktijken op de markt voor bitumen.