Naarmate zogenoemde leken minder van een zaak weten, is de verleiding groter om zwaarder te straffen, concluderen de onderzoekers, die 1500 burgers hebben ondervraagd.De samenstellers van het rapport, sociaal wetenschapper en senior onderzoeker J. de Keijser en de hoogleraren rechtspsychologie P. van Koppen en H. Elffers -allen verbonden aan het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving in Leiden- trekken hun conclusies op basis van een experiment dat ze met de betreffende burgers en rechters hebben gehouden. Beide doelgroepen kregen drie volledige strafdossiers over verschillende misdrijven voorgelegd: een zware mishandeling, een lichte mishandeling en een woninginbraak. De respondenten werd gevraagd welke straf zij in deze gevallen zouden opleggen en welke strafmaat de rechter volgens hen zou hanteren.

Tegelijkertijd werden aan andere burgers exact dezelfde vragen gesteld. Zij moesten hun informatie echter halen uit korte krantenberichten. De onderzoekers hebben daarna de strafoordelen van de leken en de rechters naast elkaar gelegd.

Uit het onderzoek blijkt dat burgers die de dossiers goed hebben gelezen milder oordelen dan krantenlezers. Hoe groter de kennis van een bepaalde strafzaak, des te lager strafmaat. Wel blijven burgers die over dezelfde informatie beschikken, strenger straffen dan rechters.

Ze denken bovendien dat rechters een zwaarder oordeel vellen dan in werkelijkheid gebeurt. „Naast een feitelijk verschil tussen rechters en burgers in de strafmaat, is er dus ook sprake van een onjuist beeld over het oordeel van de rechters”, aldus de onderzoekers.

De Keijser, Van Koppen en Elffers geven wel een verklaring voor het verschil in oordeel tussen burgers en rechters. Zo zouden rechters op basis van ervaring minder optimistisch zijn over het resultaat van een straf en zijn ze zich meer bewust van de ingrijpende gevolgen van hun oordeel. Bovendien zijn ze beter op de hoogte van de jurisprudentie in soortgelijke uitspraken. De drie wetenschappers verwachten niet dat deze kloof tussen burgers en rechters gedicht kan worden. Hooguit verwachten ze dat leken ook zo zouden straffen als ze zelf rechters zouden worden.

Voor het experiment werden 1500 proefpersonen benaderd. Van hen deed 77 procent ook daadwerkelijk mee.