Al jaren vechten de stichting Exodus, maar ook de collega-instellingen Ontmoeting, Door en Moria, voor behoud van hun werk, de opvang van ex-gedetineerden. „Dat komt door het formele onderscheid dat het ministerie van Justitie al heel lang maakt tussen gedetineerden en ex-gedetineerden. De eersten komen voor rekening van het budget van het departement, terwijl minister Donner de tweede groep ziet als gewone burgers. Voor hen wil hij dus niet betalen.”De opvanghuizen van deze stichtingen krijgen alleen geld van het ministerie voor gedetineerden die via een zogeheten penitentiair programma het laatste deel van hun straf ’uitzitten’ in een opvanghuis. Ook betaalt het ministerie de verplichte deelname aan de begeleidingsprogramma’s van de vier instellingen.

Door de strikte opvattingen van Justitie en de jarenlange bezuiniging op de reclassering staat de resocialisatie van ex-gedetineerden onder grote druk. De instellingen daarvoor krijgen niets van Justitie. De zorg voor hen hoort bij de maatschappelijke opvang, die de rijksoverheid heeft gedelegeerd aan de gemeenten. In de praktijk werkt dit „voor geen meter” omdat de gemeenten volgens Timmer bang zijn voor een aanzuigende werking van criminelen, hoewel ze dat niet uitspreken. „Bovendien hebben ze geen trek in deze nieuwe doelgroep, nu ze onder andere ook de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning op hun bord krijgen.”

Elk jaar worden zo’n 40.000 gevangenen vrijgelaten, van iemand die zijn boete niet heeft betaald tot en met de zware crimineel. Volgens Timmers „heel voorzichtige” schatting heeft 10 procent van hen geen familie of vrienden die hen bij de gevangenispoort opvangt. Deze 4000 mensen hebben grote kans op straat te belanden, of weer terug te gaan naar hun oude, criminele circuit. „Ze hebben niet meer dan hun plastic zakje met spullen. Aan het eind van die eerste vrije dag komt de vraag wat ze moeten eten en waar ze moeten slapen. Om een bijstandsuitkering aan te vragen, hebben ze een vaste woon- en verblijfplaats nodig. Het duurt zes à acht weken voordat gemeenten de uitkering voor elkaar hebben. In de tussentijd is de kans groot dat ze in het dak- en thuislozencircuit terechtkomen.”

De overheid werkt er hard aan om dit te voorkomen, erkent Timmer. „Tegenwoordig moet er een paar weken voor de vrijlating een telefoontje vanuit de gevangenis gaan naar de gemeente waar de gedetineerde zich wil vestigen. Die kan dan een aantal praktische zaken voorbereiden: een ID-kaart, een uitkering en een plek om te wonen. In de praktijk werkt dit nog lang niet zo.”

Stichting Exodus Nederland ontstond 25 jaar geleden als een Haags initiatief van de justitiepastores Jan Eerbeek en Joop Spoor. „Al snel werd duidelijk dat ex-gedetineerden een 24 uursopvang nodig hadden.” Haagse kerken betaalden het werk. Het duurde vijftien jaar voordat het Haagse initiatief werd gevolgd door de start van een opvanghuis in Utrecht. Het opvangwerk breidde zich, vooral de laatste vijf jaar, uit naar alle grote steden in de Randstad, maar ook daarbuiten.

Tegenstand van de omgeving noopte Exodus ertoe een initiatief voor een opvanghuis in Twente stop te zetten. „We hebben in vijf Twentse gemeenten geprobeerd een opvanghuis te vestigen. Dit stuitte elke keer op zo’n hevig verzet van de bevolking dat het mislukte. Oorzaak is de kwestie van het meisje uit Eibergen dat werd verkracht door een tbs’er. Mensen realiseren zich niet dat het bij ex-gedetineerden niet om gestoorde tbs’ers gaat. En als ze hen niet als buurman tegenkomen, dan wel bij het station of in het park.”

Volgens officiële cijfers gaat 73 procent van de ex-gedetineerden weer in de fout. Onder degenen die begeleiding van Exodus hebben gekregen, is dat percentage „beduidend lager”, aldus Timmer. Wetenschappers zullen volgende week donderdag tijdens het jubileumcongres harde cijfers op tafel leggen die Timmer nu nog niet mag verklappen. Het Exodusopvanghuis in Amsterdam becijferde echter dat het de hoofdstedelijke samenleving 3,5 à 7,5 miljoen euro heeft bespaard wegens het niet meer terugvallen in criminaliteit van in totaal 86 bewoners.

Het werk blijft groeien. De stichting zoekt naar ruimte voor een tweede vestiging in Rotterdam en Limburg. Het verschil tussen de 4000 mensen die jaarlijks op straat komen en de 200 bedden van de vier stichtingen blijft groot, erkent Timmer. „Wij zijn een christelijke organisatie. In de Bijbel gaat het ook om die ene die wordt gered.”

voetnoot (u17(Zie ook pag. 15: ”Hulp bij barre woestijntocht”.