Heijerman, auteur van het vorig jaar verschenen boek ”Welke taal spreekt de muziek”, ging gisteravond in de Domkerk te Utrecht in op de rol van (religieuze) emoties bij het luisteren naar muziek. Heijerman is verbonden aan de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden. Als musicus zingt hij in de Utrechtse Domcantorij.Kerkmuziek, zo stelt Heijerman, krijgt extra betekenis vanuit de praktijk van de liturgie. „De beleving van kerkmuziek wordt rijker voor iemand die met de liturgische praktijk vertrouwd is. Je zou het kunnen vergelijken met een woord, dat pas betekenis krijgt in een zin. Iemand die actief deelneemt aan de passietijd, hoort de Matthäus Passion anders dan iemand die elk jaar een keer naar Naarden gaat.”

Heijerman omschrijft een religieuze ervaring in brede zin als „alles wat mensen als religieus ervaren.” Het gaat om een „horen en daardoor zien” van „iets zingevends, iets dat van de buitenkant komt.” Zelf ervaart Heijerman als hij in de Domkerk zingt wel eens „troost, bemoediging of blijdschap. Dat kun je bij elke goede muziek ervaren, maar in de kerk geeft de tekst toch een extra dimensie.”

De romantische muziekvisie, zegt Heijerman, heeft in onze maatschappij veel invloed gekregen. Ze ontstond ten tijde van de romantiek, toen men absolute muziek ging componeren. Deze muziek stond niet meer zoals voorheen in dienst van kerk of koning. „Een concert werd hetzelfde als het bezoek aan een museum. Muziek kwam zelfs op een voetstuk te staan, alsof het een religieuze cultus betreft. Schopenhauer noemde de muziek de „hoogste van alle kunsten.”

In deze romantische traditie past het jaarlijks luisteren naar de Matthäus Passion door veel mensen die zich niet-religieus noemen. Maakt het verschil of je de Matthäus Passion hoort in concertzaal De Vredenburg of in de Dom? „Voor de romanticus is dit het grote kunstwerk dat je toch een keer beluisterd moet hebben. Hij geniet niet zozeer van de inhoud als wel van het gebeuren.”

Heijerman ging ook in op de vraag hoe het precies zit met de verhouding tussen emoties en muziek. Mensen hebben een concert bezocht, en vragen elkaar: Hoe vond jij het? „Mooi”, zegt de één. „Ja, ik vond het ook erg mooi”, zegt de ander. Maar wat bedoelt men precies als men mooi zegt? Wat ervaren mensen emotioneel, als ze naar muziek luisteren? Het blijkt moeilijk onder woorden te brengen. Heijerman noemt de verhouding tussen emoties en muziek dan ook „een van de lastigste filosofische onderwerpen.”

Gisteravond liet hij enkele theorieën de revue passeren. De muziektheoreticus Eduard Hanslick ontkent dat muziek emoties kan uitdrukken. Voor hem is muziek puur klank, een spel van „klinkend bewogen vormen.” Deze theorie laat onverklaard waarom mensen wel degelijk emoties horen in muziek, aldus Heijerman. Zelf voelt Heijerman daarom het meest voor de zogeheten „Contourentheorie”. Deze theorie stelt dat er een structurele gelijkenis bestaat tussen de beweging die je in de muziek hoort én de menselijke emotionele uitingen. Een mooi voorbeeld is de cantate ”Ich habe genug” van J. S. Bach. „De emotie van de berusting is duidelijk in deze cantate. De oude Simeon kan gerust sterven, omdat hij het kind Jezus gezien heeft.”