”Biometrische identificatie - digitaal brandmerk?”
Auteur: Jaap Spaans
Uitgeverij: Oogstpublicaties Amsterdam, 2002
ISBN 90 75953 09 7
Pagina’s: 120
Prijs: € 9,10. De weerzinwekkende aanslagen van 11 september brachten duidelijk de kwetsbaarheid van onze open samenleving aan het licht. Reeds de dag erna pleitten deskundigen en politici voor een uitbreiding van de identificatieplicht. Veiligheid kreeg onmiddellijk topprioriteit. Screenen en checken werden de sleutelwoorden. Daartoe zal met name biometrische identificatie, het gebruik van unieke lichaamskenmerken voor automatische herkenning, de komende jaren op grote schaal worden ingevoerd. Dat verwacht Jaap Spaans, die er onder de titel ”Biometrische identificatie, digitaal brandmerk?” een bezinnend boekje over schreef.

Biometrische herkenning is op zich niet iets nieuws. Het beruchte nazi-paspoort, de Ausweis, bevatte al een vingerafdruk, uniek voor de persoon in kwestie, als biometrisch kenmerk. Meer recent is de aandacht voor het weefselpatroon van de iris. Geen twee mensen op de wereld hebben een identiek irispatroon, en dat biedt perspectief. De universiteit van Cambridge ontwikkelde met succes een methode om de structuur ervan in een digitale code, 256 bytes groot, vast te leggen. Banken experimenteren met deze ”levende pincode” en onlangs werd irisherkenning bij de toegangscontrole op Schiphol operationeel.

Sinds 11 september beseft de maatschappij dat goede persoonsidentificatie van wezenlijk belang is voor de veiligheid. Er wordt momenteel hard gewerkt aan het creëren van een maatschappelijk draagvlak voor de ontwikkeling van standaarden en uniforme procedures voor nationale en internationale toepassing.

DNA
Jaap Spaans, die ruim vijfentwintig jaar werkzaam was bij politie en opsporingsdiensten, geeft in zijn boek een uitgebreide beschrijving van de nieuwe identificatiemogelijkheden. Behalve vingerpatronen en irisscan zijn ook vorm van het gelaat, DNA en stemherkenning bruikbaar om iemands identiteit mee vast te stellen.

De vele voordelen van biometrie zijn evident. Het is een onvervreemdbaar en dus veilig identificatiemiddel bij elektronische transacties. Het maakt een waterdicht systeem van verificatie en identificatie mogelijk ter voorkoming van fraude en andere vormen van criminaliteit. Spaans wijst ook op de risico’s. „Fysische kenmerken bevatten vaak meer informatie dan voor identificatie nodig is en zouden kunnen worden misbruikt voor andere doeleinden. DNA-materiaal kan bijvoorbeeld ook informatie bevatten over lichamelijke aandoeningen, ras en erfelijke aanleg.”

Bij de grootschalige invoering van biometrische toepassingen kunnen ook belangrijke grondrechten in het geding zijn, zoals het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer en de lichamelijke integriteit, aldus Spaans. Bij DNA-gegevens of bloedkenmerken is dit duidelijk, maar hoe zit het bij iris- en retinagegevens? Naast de juridische aspecten besteedt de auteur aandacht aan een aantal belangrijke ethische, levensbeschouwelijke en politieke aspecten. Hij plaatst biometrische identificatie in de context van andere maatschappelijke ontwikkelingen, zoals het globaliseringsproces, de geopolitieke situatie en veiligheidsvraagstukken. In die analyse speelt zijn christelijke levensbeschouwing een belangrijke rol. Hoe dicht zijn wij bij de situatie die de Bijbel ons in het boek Openbaring voorspelt, waarin ieder mens door een dictatoriale macht voorzien zal zijn van een teken en het onmogelijk is aan het maatschappelijk en commercieel verkeer deel te nemen zonder dit teken?

Biometrische identificatie mag alleen worden opgelegd op grond van een gedegen wettelijke basis, aldus Spaans. Grondrechten dienen te zijn gewaarborgd. En de gevaren van misbruik mogen niet worden onderschat. Biometrische toepassingen zullen diep ingrijpen in de levens van mensen en daarom roept de auteur burgers en instellingen als kerken en maatschappelijke organisaties op tot discussie, bezinning en bewustwording. Hij adviseert de lezers om gebruik te maken van de democratische mogelijkheden die onze rechtsstaat biedt.

Waakzaamheid
De schrijver wijst er met nadruk op dat we in de komende jaren zullen worden geconfronteerd met een massale invoering van biometrische toepassingen. Ik denk dat hij daarin gelijk heeft. Behalve de duistere dreiging van het internationaal terrorisme is ook het streven naar beheersing en efficiency een duidelijke drijfveer.

Het is jammer dat Spaans zich soms uit in wat overtrokken bewoordingen als: „De mens wordt op basis van standaardisatie en uniformering gereduceerd tot een onpersoonlijk biometrisch getal en juist daardoor vatbaar voor manipulatie” (blz. 98). Van de meeste uitspraken worden de bronnen genoemd, meestal dagbladartikelen. Deze hebben vaak de neiging om de ’wonderen’ van het technisch vernuft in de overtreffende trap te vermelden. Maar als iets een keer onder laboratoriumomstandigheden is gelukt, dan is het nog niet meteen een succesvolle toepassing.

Zonder reserve worden ook uitspraken overgenomen van de Amerikaan Texe Marss, wiens geschriften -zoals ”Project LUCID, the beast 666 universal human control system”- bij nadere beschouwing een hoog indianenverhaalgehalte vertonen.

De impact van moderne technische ontwikkelingen wordt sprongsgewijs groter. Waakzaamheid voor negatieve neveneffecten is meer dan ooit geboden, en dat geldt ook voor de toepassingen van de biometrie. De handel en wandel van de burger ligt al opgeslagen in een groot aantal databases. Als die worden gekoppeld, kan met data-mining-technologie bijzonder veel gevoelige informatie worden ’gewonnen’.

Een overheid naar het model van Romeinen 13 kan dan belastingontduikers en andere fraudeurs traceren, en een overheid naar Openbaring 13 kan hen die het teken van het beest niet hebben, evenzo efficiënt opsporen en aanhouden met behulp van de biometrische handtekening of de onderhuids aangebrachte chip. Hoewel dit een beangstigend perspectief is, mogen we niet door angst worden geleid. Want vanuit het geloof mogen we ons vastklampen aan Jezus’ laatste woorden aan zijn discipelen: „Mij is gegeven alle macht in hemel èn op aarde.”