Ethiek is actueler dan ooit. Na de doorbraak van de autonome en individuele mens in de jaren ’60 staat de ethiek steeds meer in de belangstelling. Deze actualiteit vraagt om publieke verantwoording van ethische implicaties in het maatschappelijke en politieke debat. Daarbij is dialoog nodig.Zelden hebben in kerk, theologie en maatschappij ethische vraagstellingen zo centraal gestaan als in onze tijd. We moeten wel terug tot in de periode van de late middeleeuwen en de Reformatie om een dergelijk elan terug te vinden. Hoe meer het theocratisch gedachtegoed verdween, hoe dringender ethische vragen naar voren kwamen.

Groen van Prinsterer heeft dat ook scherp gezien. Voor hem culmineerde het loslaten van Gods Woord als fundament voor de inrichting van het leven in revolutie. Echter, verlichtingsdenkers, humanisten en zelfs de Zarathustra van Friedrich Nietzsche hadden hun eigen ethiek. En dat geldt niet minder voor de liberaal en de socialist van de 21e eeuw. De vraag naar goed en kwaad is vanaf den beginne al hoogst actueel.

Hoewel er theoretisch alle ruimte is om hierover te spreken, is de praktijk weerbarstig. Vooral als politici zich willen laten leiden door principiële overtuigingen en gefundeerde ethiek. In het krachtenveld van belangen, macht, electoraat en meerderheden worden ethische vragen nogal eens als lastig of niet (politiek) ter zake doende aan de kant geschoven.

Uniciteit en universaliteit van een normerend uitgangspunt zijn per definitie omstreden in onze postmoderne tijd. Ethiek heeft een voorschrijvend karakter. Het gebod komt van buitenaf op de mens af. Ethische overwegingen en reflecties in zichzelf hebben weinig zin. Ethische reflecties en afwegingen moeten een fundering hebben. Wat mij betreft staat deze fundering in de relatie tot God en Zijn geopenbaarde wil. Dan komt er de juiste spanning op te staan. Dan krijgt het ethisch denken ook autoriteit en kan het zin geven.

Archimedisch punt
De sterk toegenomen behoefte aan ethiek duidt op de verschraling en verdwijning van een christelijk gestempelde samenleving. De 21e-eeuwse, autonome individualist is ontheemd. Het postmodernisme heeft de scepsis en relativering ten aanzien van universele normen versterkt.

Toch is er altijd een religieuze bepaaldheid, een archimedisch punt van waaruit gedacht wordt. Wie geen Bijbelse principes gebruikt, promoot uiteindelijk niet-Bijbelse principes. Elk stelsel heeft namelijk zijn uitgangspunten. Deze raken vaak de diepste overtuigingen en drijfveren van mensen. Dat alleen al legitimeert aandacht en ruimte voor ethiek. De actualiteit biedt daarom een kans. De kans om in dialoog te komen. Een dialoog waarin niet alleen uit fatsoen naar elkaar wordt geluisterd. Nodig is om de ander voluit serieus te nemen vanuit de bereidheid kennis te nemen van andermans overtuigingen.

Een theocraat voert de dialoog vanuit de kennis aan de verticale dialoog. De liefde van God tot mensen die wederkerig geworden is, brengt tot dienen. Vandaar de gewetensvrijheid voor alle medelanders zonder het appel van Gods Woord tekort te doen. Een theocratische fundering is biblio-cratisch omdat ze de uniciteit en universaliteit van de Bijbel belijdt. In de dialoog kan het heilzame en goede van Gods Woord uitgedragen worden en moet die boodschap een concrete uitwerking krijgen in de omstandigheden van onze cultuur.

Verdieping en verrijking
Een verdere uitwerking voor de politiek is dat er in elk principieel en politiek gevoelig debat expliciet en verplicht ruimte zou moeten komen voor ethische uitgangspunten en percepties. Politieke partijen dienen die bij een stellingname te verwoorden. Voor een goed verstaan van elkaar is het nodig daar kennis van te nemen. Juist om niet alleen in een economische en/of juridische fundering en motivering te blijven steken. Waar staat de liberaal nu werkelijk voor en waarom wil de socialist de verzorgingsstaat optuigen? Waaruit blijkt de actualiteit en uniciteit van Gods Woord zoals SGP’ers beweren? Een moeilijke opgave.

Er is stof genoeg om vanuit een ethisch perspectief bij complexe onderwerpen als vergrijzing, multiculturele samenleving en vredesmissies stil te staan. Dat geeft helderheid en creëert een volwaardige ruimte voor diversiteit. Dat is eigen aan democratie. Ook in een democratie bestaat tenslotte geen neutraliteit. Te vaak worden allerlei wetenschappelijke en naturalistische ideeën als objectief en bindend gepresenteerd en opgedrongen. Als politici hun ethische verantwoording serieus onderzoeken en ter hand nemen, is er een verdieping en verrijking ten opzichte van de huidige praktijk mogelijk. Dat zou de Nederlandse democratie niet misstaan.

De auteur is voorzitter van de SGP-jongeren.