Titel: Mary Lamb
Peter Ackroyd
uitg. Meulenhoff, Amsterdam, 2006
ISBN 90 290 7566 X; 205 blz.; € 18,50.Je moet maar lef hebben. En arrogantie. Jouw levensbeschrijving van de beroemdste Engelse schrijver aller tijden Dé Biografie te noemen. Zeker als je weet dat er al tientallen biografieën over de beroemde bard uit Stratford-upon-Avon zijn geschreven. Sterker nog, als je weet dat er sinds 1998 zes aanzienlijke biografische studies zijn verschenen over Shakespeare. Peter Ackroyd, Brits romanschrijver en essayist, heeft het toch aangedurfd en heeft misschien wel de definitieve Shakespearebiografie geschreven.

Wie was William Shakespeare eigenlijk? Hoe zag zijn leefwereld eruit? Welke godsdienst hing hij aan? Wat vormde de achtergrond van zijn beroemde toneelstukken? Waarom liet hij zijn gezin achter in Stratford en leefde hij zelf lange tijd in Londen? In ”Shakespeare. De Biografie” neemt Ackroyd zijn lezers mee naar het Engeland van de zestiende eeuw. In honderd bladzijden beschrijft hij het idyllische landschap rond Stratford, hoe de verhoudingen in de familie lagen, uit welk milieu Shakespeares vrouw Anne Hathaway kwam, hoe de economische, politieke en religieuze verhoudingen er waren. Ackroyd noemt bekende feiten -welke school de jonge William bezocht en waar hij gewoond heeft- maar gaat ook in op de vraag welke godsdienst Shakespeare aanhing en of zijn vader, een devoot katholiek, hem heeft beïnvloed. Ackroyd gelooft dat het katholicisme Shakespeare in ieder geval in aanraking heeft gebracht met het toneel, maar vindt het ook aannemelijk dat Shakespeare helemaal geen uitsproken geloof was toegedaan. Misschien neigde hij naar het katholicisme, maar dat was dan bepaald geen verstandige keus in het protestantse Engeland waar de „papen hun geloof geheim hielden voor de plaatselijke gezagsdragers.”

Het tempo waarmee Ackroyd de dingen beschrijft ligt erg hoog. Misschien wel te hoog. De hoofdstukken stromen in elkaar over en slepen de lezer van het ene moment in Shakespeares leven naar het andere. Heel soms krijg je het gevoel dat de auteur de neiging heeft om speculatie als feit te accepteren. En toch boeit dit boek enorm. Geen moment komt de biografie over als een saaie opsomming van dorre feiten. Ackroyd moet een fenomenale kennis hebben van deze tijd, van de mensen, van het toneel, van Stratford en Londen. Hij heeft dan ook een naam hoog te houden: eerder schreef hij veelgeprezen biografieën over Charles Dickens, T. S. Eliot, William Blake en Thomas More.

Zintuigen
Hoewel er af en toe enige overlap valt te bespeuren in de informatie die Ackroyd verstrekt, komt deze informatie telkens weer in nieuw licht te staan en beziet de schrijver de dingen vanuit onverwachte gezichtspunten. Daardoor komt de wereld van Shakespeares dagen helemaal tot leven. Alle zintuigen van het Engeland van de late zestiende en de vroege zeventiende eeuw zijn aanwezig; de geuren, de geluiden en smaken en alles wat er te zien is en dat tot in het kleinste detail.

Zij die Ackroyds biografie over Charles Dickens hebben gelezen, zullen merken dat Shakespeares Londen anders aanvoelt dan dat van Dickens. Het heeft dezelfde levendigheid en dezelfde vitaliteit, maar Shakespeares Londen lijkt minder koortsachtig en verstikkend. Het heeft nog iets van de prille uitbundigheid die bij Dickens verloren lijkt te zijn gegaan. In ieder geval laat Ackroyd zien alles van Londen af te weten.

Ackroyd is op z’n best in de beschrijving van de achtergronden van de toneelstukken. Hier vinden wij Shakespeare in zijn natuurlijke omgeving. Zijn ingewikkelde verhoudingen tot vrienden, patronen, opdrachtgevers en medeacteurs worden stuk voor stuk ontleed. Collega-schrijvers die hem het licht niet in de ogen gunden, acteurs die heftig streden om zijn gunsten en het ongelooflijk gevarieerde publiek dat met volle teugen genoot van zijn stukken - ze komen allemaal aan bod.

Dat het publiek zeer divers geweest moet zijn, blijkt uit Ackroyds beschrijving. In de zalen zaten hovelingen, advocaten, burgers en studenten. Vrouwen, onder wie enkele prostituees, waren ook van de partij, maar in kleinere aantallen dan lange tijd werd aangenomen. Dat het publiek behoorde tot het uitschot van Londen ontkent de schrijver ten stelligste.

Macht van theater
Ackroyd wil ook afrekenen met de tientallen pillen die krachtige beweringen doen over Shakespeares vermeende thema’s en symboliek. Volgens Ackroyd had Shakespeare vaak „zelf geen idee wat ze betekenden.” Wel vertelde hij boeiende verhalen waarin hij de mensen gaf wat ze wilden zien.

Toch kunnen we aannemen dat de subtiele boodschap van zijn stukken zijn toeschouwers niet ontging. Een prachtig voorbeeld is de opvoering van het stuk ”Richard II” op 7 februari 1601. De graaf van Essex, belust op de troon van koningin Elizabeth, liet een stuk opvoeren in de Globe, het beroemde houten theater op de zuidoever van de Theems, waarin een scène voorkwam die de onttroning van koning Richard II uitbeeldde. De bedoeling van de aanhangers van Essex was duidelijk. De macht van het theater kon worden gebruikt om de afzetting van Elizabeth te rechtvaardigen. Essex hoopte het volk achter zich te krijgen. Helaas, Essex’ opstand werd een hopeloze mislukking en hij werd uiteindelijk geëxecuteerd. Toch was de opvoering van het stuk bepaald niet aan de autoriteiten voorbijgegaan en Shakespeare en zijn toneelgezelschap ontsnapten ternauwernood aan de strop. Volgens Ackroyd waren de toneelstukken meer aan Shakespeares tijdgenoten besteed dan aan de hedendaagse theaterganger.

Het is opmerkelijk dat Ackroyd heel gedetailleerde hoofdstukken schrijft over de afzonderlijke toneelstukken, maar daarin opvallend weinig uit deze werken citeert om zijn argumenten kracht bij te zetten. De citaten die zijn opgetekend zijn door de Nederlandse vertalers Bindervoet en Henkes „vertaald op de zeventiende eeuwsche wys.” Op zich wel een leuke vondst, maar na verloop van tijd wordt het ergerlijk. Normaal gesproken wordt de oorspronkelijke Engelse versie eerst overgenomen, waarna een hedendaagse Nederlandse vertaling volgt. Overigens kan worden gesteld dat beide vertalers subliem werk hebben geleverd.

Gezin
Shakespeare is weinig in Straford geweest. In 1612 keerde hij terug om zijn ongetrouwde broer Gilbert te begraven. Slechts drie maanden later was hij weer terug in Londen. Zelfs Ackroyd is niet in staat om veel inzicht te verschaffen in de verhouding tussen Shakespeare en zijn vrouw en zijn kinderen. Hij gaat ervan uit dat de verhouding goed was. Shakespeare liet in zijn testament optekenen dat „myn ffrouw myn een nae beste bed met de meubels” zou krijgen. Het beste bed in huis was meestal het logeerbed. Het „een nae beste” bed was dus het echtelijke bed. Ackroyd ziet er een bevestiging in van de huwelijkse band en het bewijs dat Shakespeare zijn vrouw bepaald niet berooid achterliet.

Zijn dochter Susannah werd aangewezen om de erfenis te verdelen. William Shakespeare stierf op 23 april 1616, 53 jaar oud, in Stratford-upon-Avon. „De rouwdragers hadden bosjes rozemarijn of laurier bij zich om in het graf te gooien.” Nog vandaag de dag wordt datzelfde graf door „duizenden bewonderaars en bedevaartgangers” bezocht.

Roman
Hetzelfde Londen tegen het einde van de achttiende eeuw, dus tussen de tijd van Shakespeare en Dickens in, is het decor van Ackroyds roman ”Mary Lamb”. De hoofdpersonen, Charles Lamb en zijn zuster Mary, komen in aanraking met William Ireland, de zoon van een boekhandelaar uit de Londense wijk Holborn. Charles koopt een boek van William dat aan Shakespeare heeft toebehoord en dat de inspiratie vormde voor zijn toneelstuk ”The Tempest”. Charles weet niet dat dit boek, en alle overige Shakespearevondsten die William vervolgens in hoog tempo doet, vervalsingen zijn.

Charles’ zuster Mary, die een teruggetrokken bestaan leidt vanwege haar geschonden, pokdalig gezicht en de zorg voor haar demente vader, is vanaf zijn eerste bezoek verliefd op William. Hoewel alle drie genoemde personen werkelijk hebben bestaan, is er voor de verhouding tussen de Lambs en William Ireland geen bewijs. De historische Charles Lamb heeft een zekere reputatie opgebouwd als essayist en Shakespearecriticus. Over William Ireland is weinig of niets bekend. Mary ziet in hem iemand met wie ze kan ontsnappen aan de grauwe werkelijkheid van iedere dag, met wie ze zich kan verliezen in een literaire schijnwereld. Ondertussen wordt ze geestelijk steeds zwakker en radelozer. Een gruwelijke daad vormt het dieptepunt van haar mentale neergang.

Opnieuw brengt Ackroyd Londen tot leven in al zijn vitaliteit en veelkleurigheid. En opnieuw ligt het tempo van gebeurtenissen bijzonder hoog. Zijn hang naar minutieuze weergave van alle personen en hun omgeving is erg groot. Tegenstrijdig genoeg geven al deze factoren de roman iets oppervlakkigs en vluchtigs. Het boek wordt ontsierd door een platvloerse scène in het begin die niet gepast en volstrekt onfunctioneel is binnen het verhaal. „Grootheid verraadt zichzelf” sprak Shakespeare eens. Ackroyd ’verraadt’ zijn grootheid overtuigend in zijn ultieme Shakespearebiografie; in ”Mary Lamb” blijkt dat grootheid ook weer niet zo vanzelfsprekend is.