„Een bordje aan de kassa waarop staat ”Pinnen kost 20 cent” helpt niet echt. Dat bordje moet daar weg”, zei directeur J. Klopper van De Nederlandsche Bank (DNB) maandag.Hij deed zijn uitspraken bij de presentatie van een „uniek” onderzoek naar de kosten die banken maken voor het betalingsverkeer, waaronder bijvoorbeeld pintransacties, betaalrekeningen en overboekingen vallen. Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de toezichthouder en de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB). Het tweetal wilde onder meer op aandringen van de Consumentenbond berekenen hoeveel de banken jaarlijks toeleggen op het betalingsverkeer.

Het omvangrijke onderzoek wijst uit dat de banken afgelopen jaar 23 miljoen euro verlies hebben geleden op het betalingsverkeer. „De cijfers leren dat de banken een ongezonde uitgangspositie hebben, omdat ze verlies maken op zo’n belangrijk onderdeel”, aldus NVB-directeur H. van der Noordaa. „Het komt door de ongezonde structuur, waarbij consumenten geen prikkel krijgen om efficiënt te betalen. Er staat nog altijd een straf op het pinnen van lage bedragen.” De branchevereniging van het bankwezen heeft al eerder onderzoek gedaan waaruit blijkt dat meer elektronische betalingen de kosten kunnen terugdringen.

De Consumentenbond en het Platform Detailhandel, waarin winkeliers zijn verenigd, interpreteren de onderzoeksresultaten minder zwaarmoedig. Volgens hen valt het verlies van de banken alleszins mee. „We constateren dat het wel meevalt met de grote verliezen”, aldus bestuurder H. van den Broek van het platform. „Het kost minder dan de banken altijd hebben geroepen.”

De belangenverenigingen willen graag meedenken over varianten om het betalingsverkeer goedkoper te maken. Ook zij noemen als belangrijk voorbeeld het terugdringen van contante betalingen ten faveure van meer elektronisch afrekenen in winkels en internetbankieren. De Consumentenbond waarschuwt wel dat niemand buiten de boot mag vallen. „Niet iedereen kan digitaal betalen. Transacties met contant geld moeten dus mogelijk en betaalbaar blijven.”

Het verliescijfer van 23 miljoen voor de banken is het saldo van 3996 miljoen euro aan bruto-opbrengsten en 4019 miljoen euro aan kosten. Daarbij is er een verschil tussen de winstgevende zakelijke klanten en de consumenten, waarop banken verlies maken. De belangrijkste kostenposten vormen betaalrekeningen, contant geld en overboekingen.

De contante betalingen maakten vorig jaar 779 miljoen euro uit van de totale verliespost van 898 miljoen euro die banken overhielden aan betalingen in winkels. Pinbetalingen en transacties met de chipknip vulden de rest van het bedrag in. Binnen de girale betalingen springen overboekingen eruit als aanjager van de verliezen.

De inkomsten komen vooral uit de opbrengsten die banken halen uit de rekeningtegoeden van consumenten en bedrijven. Daarnaast verdienen ze geld door overboekingen te vertragen. Dat doen banken door een bedrag direct van de rekening af te schrijven maar het niet direct over te maken naar de ontvanger. In die tussenperiode trekt de bank op dat bedrag rente, ook wel valutering genoemd.

De opbrengsten van de banken zijn dus erg afhankelijk van de rentestand. „Als de rente oploopt, loopt het resultaat ook op”, aldus DNB-directeur Klopper. „Het is wel zorgelijk dat de inkomstenbron van de banken zo losstaat van de kosten.” De onderzoekers hebben berekend dat een oplopende rente de banken de komende jaren in de kaart zal spelen. De verwachte hogere rente kan ervoor zorgen dat zij uiteindelijk verdienen op het betalingsverkeer.

Toch vermoedt onderzoeker J. Versfelt van adviesbureau McKinsey & Company dat de kosten van het betalingsverkeer juist zullen oplopen. Dat komt doordat de banken hoge eenmalige kosten moeten maken voor onder meer de vorming van een Europese betaalzone. Ook wordt valutering hoogstwaarschijnlijk verboden. Ten slotte gebruiken consumenten internetbankieren om slimmer met hun geld te schuiven tussen bijvoorbeeld hun betaal- en spaarrekening. Dat knaagt aan de inkomsten van de banken.