Dat was wel zo gemakkelijk geweest. Balkenende II had rustig zijn karwei af kunnen maken. Geen discussies over missionair of demissionair, geen beschouwingen over rompkabinetten en gedoogsteun, geen gehakketak over al dan niet controversiële onderwerpen.CDA, VVD én D66 hadden nog driekwart jaar daadkrachtig kunnen doorregeren, in september een feestbegroting kunnen indienen met leuke cadeautjes voor de kiezers en begin 2007 op hun gemak de electorale oogst kunnen binnenhalen.

Maar zo is het niet gegaan. In plaats daarvan waren we vrijdag getuige van de presentatie van de regeringsverklaring van Balkenende III, een kabinet dat moeizaam moet gaan schiften tussen onderwerpen die het nog wel en die het niet meer mag behandelen. Om vervolgens al voor 22 november Kamerverkiezingen uit te schrijven, zodat het, alleen al vanwege de korte tijdsspanne, weinig meer kan presteren.

Waarom liepen de zaken zo? Waarom koos het kabinet niet de eenvoudige route van het tot aftreden dwingen van minister Verdonk van Vreemdelingenzaken? Dat was toch best verdedigbaar geweest op het moment dat een van de coalitiepartners het vertrouwen in deze bewindsvrouw opzegde?

Aan het CDA zal het niet gelegen hebben. Het zou de christendemocraten eerder goed dan kwaad hebben gedaan als zij Verdonk uit het kabinet hadden gezet. Ze hadden er goede sier mee kunnen maken tegenover dat deel van hun achterban dat de spijkerharde en compromisloze minister al lang beu is.

Maar de bewuste bewindsvrouw had er zelf blijkbaar totaal geen oren naar om na diverse voorbeelden van minder sterk optreden het pluche te verlaten. „Niet aftreden, maar optreden”, zei ooit een minister wiens beleid onder vuur lag. Verdonk heeft die lijn tot in het extreme doorgetrokken.

Gewichtiger was het gegeven dat de VVD-top het aftreden van Verdonk blokkeerde. En wie daar maar even over nadenkt, begrijpt wat hierachter zit. Niet een onverwoestbare sympathie voor de persoon van Rita, maar het eenvoudige feit dat, aldus een onderzoek van deze week, mevrouw Verdonk in haar eentje goed is voor 22 Kamerzetels. Let wel: 22 Kamerzetels. Dat is nog weer andere koek dan de ’schamele’ 180.000 voorkeurstemmen die Erica Terpstra in haar gloriejaren voor de VVD binnensleepte.

Een stemmentrekker als Verdonk wil lijsttrekker Rutte bij de Kamerverkiezingen in november niet missen. Sterker nog: die kán hij niet missen. Want hoe moet de VVD, met ”het broertje van Wouter Bos” aan de leiding, zich anders onderscheiden van de andere grote partijen? De aantrekkingskracht van de liberalen op grote groepen kiezers hangt de laatste jaren steeds meer samen met het optreden van types als Wilders, Hirsi Ali en Verdonk.

Maar er is meer. De VVD-top gaat uiterst omzichtig om met de minister van Vreemdelingenzaken, omdat niemand kan uitsluiten dat Verdonk zich op zeker moment afscheidt van de VVD en vervolgens voor zichzelf begint, dan wel zich voegt bij de Rotterdamse politicus Pastors, met wie zij onlangs nog een onderhoud had. Zou dat rampenscenario in werking treden, dan kan de VVD het bij de komende verkiezingen wel schudden.

Dit gevaar lijkt voorlopig afgewend, nu de liberalen Verdonk binnenboord hebben weten te houden en haar hebben gered voor kabinet en VVD.

Maar zijn nu alle risico’s rond haar persoon en werk verdwenen? In genen dele. Zelfs al blijft ze tot 22 november keurig op haar post, dan nog is het een gegeven dat haar portefeuille een royale portie springstof bevat. Niet voor niets voerde informateur Lubbers deze week een afzonderlijk gesprek met Verdonk en fractievoorzitter Rutte om af te tasten waar op haar beleidsterrein voetangels en klemmen liggen.

Dit is zeker: het kabinet-Balkenende III zit niet langer dan 137 dagen. Het zal daarmee het kortst zittende kabinet van na de Tweede Wereldoorlog zijn. Of het ook het kabinet zal zijn met de minste politieke turbulentie, hangt voor een belangrijk deel af van de wijze van optreden van Verdonk. En van de mate waarin haar collega’s haar in de tang weten te houden. Zo houdt Verdonk de politiek spannend, zelfs in de saaie dagen van een rompkabinet.

In verband met het Kamerreces verschijnt deze rubriek tot eind augustus niet.