In het onderzoek waarop G. Friesen, werkzaam bij Philips, donderdag promoveerde aan de Rijksuniversiteit Groningen, laat hij zien dat de heftige debatten over intelligentie in de VS alles te maken hebben met de Amerikaanse cultuur en geschiedenis. „Als je in de Verenigde Staten wordt geboren, krijg je volgens de Amerikanen alle kansen om van je leven een succes te maken. Dat dit de een wel lukt en de ander niet, kan in hun ogen alleen aan het individu liggen.”Het idee dat iedereen gelijke kansen krijgt, stemt volgens de promovendus echter niet overeen met de werkelijkheid. „Hoewel er officieel geen klassenverschillen bestaan, zie je wel degelijk een duidelijk onderscheid tussen de ”haves” en de ”have-nots.” Een kind kan inderdaad de top bereiken, maar dat kost heel veel geld en het moet dan van jongs af aan de juiste crèche en de juiste scholen bezoeken. Om dat mogelijk te maken, vinden ouders het heel normaal om bijbanen te nemen. Deze route is echter niet voor iedereen weggelegd. De toplaag vormt een sterk bastion en daar kom je niet zomaar tussen.”

Daar hebben de Amerikanen het moeilijk mee, want dit druist in tegen de universele gelijkheid van de mens zoals vastgelegd in de Amerikaanse grondwet, zegt Friesen. „Als iemand minder bereikt, moet dat aan hemzelf liggen en niet aan de maatschappij. Zo zijn er intelligentiepsychologen geweest die op grond van IQ-testen betoogden dat zwarte Amerikanen van nature een lagere intelligentie hebben dan blanke. Dat verklaart dan hun lagere sociale en economische status. Deze bewering leidde tot heftige debatten, die verklaarbaar zijn vanuit het slavernijverleden. De discussie over het verband tussen intelligentie en etniciteit steekt telkens opnieuw de kop op en dan lopen de emoties hoog op.

Als je ervan uitgaat dat iedereen gelijke kansen heeft en dat verschillen dus alleen vanuit het intelligentieniveau te verklaren zijn, komt de vraag naar boven waarom je zou blijven investeren in groepen mensen die generaties lang laag scoren. Als IQ erfelijk bepaald is, heeft het geen zin om er iets aan te willen doen, redeneert een deel van de Amerikanen. Vreemd -in onze ogen- is dat ze wel bereid zijn veel te betalen voor het genezen van andere erfelijk geachte aandoeningen.”

Deugdzame burger
De hoge waardering van intelligentieonderzoeken is volgens de jonge doctor ook verklaarbaar vanuit „de sterk christelijke overtuiging dat er een verband bestaat tussen intelligentie en moraliteit. Een IQ-test zou kunnen voorspellen of iemand zal opgroeien tot een deugdzame burger. Dit idee ontstond in de negentiende eeuw als tegenoffensief tegen de groeiende welvaart en de dreigende secularisatie. De christelijke hervormers wilden de samenleving verbeteren door de persoonlijke deugdzaamheid van het individu te versterken. Zij waren ervan overtuigd dat verstandelijke vermogens daarbij een centrale plaats innemen.”

Dat zie je nog steeds: Amerikanen verwachten van mensen met een hoog IQ dat ze deugdzamer zijn dan mensen met minder intelligentie. „Dat is ook een reden waarom de IQ-test in de VS zo populair is geworden. In Europa kunnen we ons daar helemaal niets bij voorstellen.”

Standaardtest
Opvallend noemt Friesen het ook dat de IQ-test in Amerika gestandaardiseerd is. Kinderen in New York krijgen exact dezelfde test als in Louisiana. Ook dit is het gevolg van de nadruk op het individu. „Amerikanen zijn heel bang voor tirannie en persoonlijke corruptie. Het meten van zoiets belangrijks als intelligentie mag je dus niet laten afhangen van één persoon. Het oordeel moet gebaseerd zijn op een objectieve, transparante procedure. Een IQ-test levert keiharde data. Daar kun je als overheid je beleid op baseren. In een land waar het wantrouwen jegens de overheid groot is, spelen zulke objectieve feiten een grote rol.

Dat is ook de reden dat de uitslag van een IQ-test zo volledig door Amerikanen wordt geaccepteerd. Ook in Nederland zie je dat er steeds meer waarde aan harde gegevens wordt gehecht. Ouders kijken bij hun schoolkeuze steeds vaker naar de scores van een school.”