In onze gejaagde tijd, waarin velen gebukt gaan onder stress en spanning, zijn afleiding en verstrooiing onmisbaar. In de komende maanden zullen weer duizenden op reis gaan om elders ontspanning te zoeken.Ook in het verleden hadden mensen hun ontspanning nodig. De tijden waren weliswaar minder gehaast, de samenleving was beduidend stabieler dan die van 2006, toch konden ook onze voorouders niet zonder afleiding.

Er is veel over de zin en noodzaak van verstrooiing gedacht en geschreven. Ook Blaise Pascal, een Franse denker uit de zeventiende eeuw, heeft dit gedaan. In zijn bekende werk ”Gedachten” geeft hij meningen weer die het overdenken meer dan waard zijn. Hij ziet ontspanning als een vlucht. Ieder mens heeft de neiging om te piekeren over zijn herkomst en bestemming. Het leven is zo vervuld met zorg, dat mensen daaraan moeten ontsnappen of ze willen of niet.

Hij schrijft: „Aangezien de mensen niet in staat waren de sterfelijkheid, ellende en onwetendheid te verhelpen, zijn ze op het idee gekomen gelukkig te worden door totaal niet aan die dingen te denken.” Het negeren van de zorgen die bij het leven horen, is als het ware een tweede natuur geworden, een mechanisme van zelfverdediging.

Jacht
Op diverse gebieden ziet Pascal daarvan uitingen. In zijn tijd is de jacht in de hoge kringen van de samenleving een populaire vorm van tijdverdrijf. Mensen worden in beslag genomen door de spanning die het jagen met zich meebrengt. Vol enthousiasme rennen horden welgestelden te paard achter een haas aan en prijzen zich gelukkig als hun schot hagel het dier velt. Het gaat daarbij niet om de haas, ze zouden hem nog niet willen hebben…

Het spel wordt met hartstocht gespeeld. Hoe is het mogelijk dat een man die korte tijd geleden door verdriet overmand was wegens het overlijden van zijn zoon toch weer verdergaat? Pascal geeft als antwoord: „Wees niet verbaasd: hij staat volledig geabsorbeerd te turen waar het wilde zwijn heen zal gaan, dat zijn honden al zes uur lang zo verwoed achtervolgen. Meer is er niet voor nodig.”

In de beschouwingen van Pascal heeft het spel een doel in zichzelf, namelijk afleiding. Dat doel wordt niet alleen bereikt door middel van jagen en gokken. Volgens hem is ook het dagelijks werk uiteindelijk gericht op het voorkomen van de mogelijkheid dat de mens over zichzelf nadenkt. Hij schrijft daarover: „Zo gaat het hele leven voorbij. We streven naar een rustig leven door te strijden tegen iets dat dit in de weg staat en als we het uit de weg geruimd hebben, wordt de rust ondraaglijk (…) en kunnen we niet anders dan om drukte smeken.”

Pascal geeft aan dat deze eigenschap niet alleen iets is van zijn eigen tijd. Onrust is iets van de menselijke natuur. Ook in de oudheid werd dit onderkend. Hij schrijft bijvoorbeeld over de stoïcijnen, die zich oefenden in een zo groot mogelijke onverstoorbaarheid.

Onrustig
De opvattingen van Pascal vertonen ontegenzeggelijk overeenkomsten met het Bijbelse gegeven dat de mens door de zonde onrustig geworden is. Na de zondeval veranderde de menselijke natuur grondig en radicaal. Dat is ook voor Pascal de grondoorzaak van de onrust die hij in ieder mens ziet. Dat brengt hij in verband met de erfzonde. Hij stelt dat we zonder de leer van de erfzonde niet in staat zijn om ook maar iets over onszelf te weten en van onszelf te begrijpen. Door de erfzonde kreeg de menselijke natuur „zijn slagen en kronkels zodat de mens onbegrijpelijk is zonder dit mysterie.” (Pascal bedoelt met dit mysterie de erfzonde.)

Met klem wijst Pascal daarom ook op de enige weg tot behoud. Zonder geloof in God is het onmogelijk om het ware goed te kennen. Het enige ware geluk is om in Hem te zijn.

Ontspanning
Waardevolle gedachten van deze Fransman. Gedachten die ons veel te zeggen hebben bij het begin van de vakantieperiode. Mogen we geen ontspanning hebben? Mogen we niet genieten van de natuur of van prachtige gebouwen in oude steden? Iedereen voelt aan dat deze vragen niet gesteld hoeven te worden. Natuurlijk mag dat.

Maar juist de vakantietijd geeft gelegenheid om eens rustig na te denken over het onderwerp dat Pascal aan de orde heeft gesteld. Is mijn ontspanning erop gericht om te voorkomen dat ik over mezelf denk? In de Bijbel wordt gewezen op de grote noodzaak om onszelf te leren kennen als zondaar voor God. Calvijn opende zelfs zijn omvangrijke werk ”De Institutie” met te schrijven dat de hoofdsom van wijsheid bestaat in twee delen, namelijk de kennis van God en van onszelf. Dan leren we ook door onverdiende genade de inhoudsvolle uitspraak van Augustinus verstaan: „Onrustig is ons hart, totdat het rust vindt in U.”

Een goede en rijke vakantieperiode toegewenst.

De auteur is voorzitter van de centrale directie van het Van Lodensteincollege.