Het Spanje van de zeventien autonome gemeenschappen of autonome regio’s werd vastgelegd in de grondwet van 1978, drie jaar na de dood van dictator Franco. De meeste van de regio’s kregen grote bevoegdheden. Madrid koos toen voor verregaande decentralisatie omdat het bang was voor opduikend separatisme en verdere instabiliteit van het land.In de statuten staat beschreven in welke mate de regio’s verantwoordelijk zijn voor zaken als onderwijs, veiligheid en belastingheffing. Regio’s als Andalusië, Baskenland, Catalonië en Galicië kregen zelfs zo veel autonomie dat met een beetje fantasie al kon worden gesproken van zelfbeschikking.

Krappe jas
Spanje onderging in dertig jaar tijd een ware gedaanteverwisseling. Van het ”Afrika dat achter de Pyreneeën begint” ontwikkelde het zich in hoog tempo tot een moderne staat. Tegelijkertijd werd de staatskundige jas die het land aanhad een beetje te krap. Dertien regio’s, met Catalonië voorop, willen een totaal ander autonomiestatuut. De sociaaldemocratische premier van Spanje, Zapatero, die als de grote vernieuwer de geschiedenis wil ingaan, staat open voor de eisen van de regio’s. Hij meent dat het Catalaanse statuut uitdrukking geeft aan de modernisering van het land.

Het regioparlement in Barcelona heeft al met een overweldigende meerderheid de nieuwe tekst aangenomen voor het nieuwe statuut van Catalonië. Daarin staat onder meer dat Catalonië zichzelf als natie mag beschouwen. Verder krijgt de rijke noordoostelijke regio met het economisch machtige Barcelona als hoofdstad meer zeggenschap over de belastingen.

Balkanisering
Er zijn Catalanen voor wie de voorstellen voor autonomie niet ver genoeg gaan. Aan de andere kant is het statuut een doorn in het oog van de tegenstanders. De centrumrechtse Volkspartij (PP), de grootste oppositiepartij in Spanje, vreest bijvoorbeeld dat de eenheid van Spanje in het geding komt als het Catalaanse statuut het zondag haalt.

Prominente leden van de PP spreken van een ”balkanisering” en ontbinding van Spanje als het statuut het zondag haalt. Zij waarschuwen dat regio’s als Galicië en Baskenland zich net als Catalonië natuurlijk ook sterk zullen gaan maken voor lossere banden met Madrid.

Begin dit jaar rebelleerde zelfs luitenant-generaal José Mena Aguado tegen meer autonomie voor de Catalanen. De inmiddels ontslagen militair suggereerde dat te grote onafhankelijkheid voor Catalonië „ernstige consequenties voor de strijdkrachten” zou hebben, waarbij hij verwees naar een artikel in de grondwet waarin de strijdkrachten de mogelijkheid krijgen in te grijpen als dit nodig is om de eenheid, onafhankelijkheid en soevereiniteit van Spanje te waarborgen.

Ondertussen is Zapatero’s socialistische minderheidskabinet wel afhankelijk van de steun van de Catalaanse nationalisten (CiU). Daarom houdt de premier twee ijzers in het vuur. Tegen de oppositionele Volkspartij stelt Zapatero dat het nieuwe statuut feitelijk niets verandert aan de huidige situatie rond Catalonië. Catalanen paait hij met de belofte dat het statuut een nieuwe dageraad inluidt.

Het ligt voor de hand dat Baskenland de ontwikkelingen in Catalonië met meer dan grote belangstelling volgt. Het voorstel van Baskenland voor een nieuw statuut, dat overeenkomsten vertoonde met de Catalaanse tekst, werd echter voorshands verworpen, omdat het zou indruisen tegen de grondwet. Baskenland is er sterk op gericht meer zelfstandigheid in de wacht te slepen. De Basken vinden dat de regering in Madrid de stem van de Basken amper laat klinken in Brussel.

Over de hervormingsplannen van de regio Valencia wil het nationale parlement wél praten. Kennelijk is het hemd hier nader dan de rok en weegt Valencia minder zwaar dan Catalonië en Baskenland. Ook Andalusië speelt met de gedachte zich een natie te noemen. Er is dus nog aardig wat werk aan de winkel voordat Zapatero zijn karwei heeft afgerond.