Doel van de nieuwe wet is dat migranten niet alleen een cursus Nederlandse taal en kennis volgen, maar ook werkelijk moeten slagen voor een examen. Bovendien geldt dat niet alleen voor nieuwkomers maar ook voor oudkomers, die al jaren in Nederland wonen. Zakken voor de toets of die niet tijdig doen, kan tot sancties leiden zoals een boete of geen definitieve verblijfsstatus.De kritiek komt van de Tweede Kamer, (migranten)organisaties en van gemeenten, die de wet moeten uitvoeren. Ook de regionale opleidingscentra (ROC’s) ontploften, omdat zij hun monopolie op de inburgeringscursussen kwijtraakten. De ROC’s worden na lang touwtrekken met 120 miljoen euro gecompenseerd.

Na negatieve adviezen heeft de bewindsvrouw haar plannen moeten aanpassen. De invoering van de wet werd daarom keer op keer uitgesteld. Desondanks is de kritiek nog steeds niet verstomd. Gemeenten zijn niet tegen inburgering, maar vrezen organisatorische, technische en financiële knelpunten. Vooral de grote steden willen onder meer zelf hun trajecten bepalen, om maatwerk te leveren.

De Tweede Kamer, die maandag opnieuw spreekt over het wetsvoorstel, is er ook nog niet gerust op. Na eindeloze debatten volgden reeksen aan schriftelijke vragen en een hoorzitting. Dit voorjaar besloot de Kamer een uitvoeringstoets te laten doen door een extern bureau. Die stelde dat er nog veel moet gebeuren, anders loopt de invoering op een fiasco uit. Verdonk heeft in het zicht hiervan de invoering opnieuw uitgesteld, nu tot 1 januari 2007.

Uitgangspunt van Verdonk is dat inburgering leidt tot meedoen aan de samenleving. Zij vindt dat te veel immigranten aan de zijlijn staan en vaak geen Nederlands spreken of lezen. Dat is slecht voor de integratie. Volgens een schatting wordt meer dan een half miljoen mensen inburgeringsplichtig.

Het grote verschil met de oude inburgeringswet is dat er straks een resultaat moet worden gehaald. Vanaf 1997 moeten alleen nieuwelingen 600 uur cursus volgen. Resultaat is niet verplicht zodat nogal wat deelnemers afhaken. Het is nu aan de gemeente om hier al dan niet gevolg aan te geven. Veel mensen willen graag een inburgeringscursus doen, gezien de wachtlijsten ervoor.

Verdonk wil af van deze vrijblijvendheid, wat de kern is van haar nieuwe wet. Alle immigranten moeten hun eigen verantwoordelijkheid nemen en aansluiten bij de samenleving. Verplichten en handhaven is haar credo. En juist dit zorgt voor de grootste obstakels, zowel op juridisch als humaan vlak.

Zo zijn de SP en GroenLinks tegen een verplichting, onder meer omdat dit niet zou motiveren. Net als de FNV vrezen ze dat mensen in geldproblemen komen als ze duizenden euro’s voor de cursus en het examen moeten betalen of lenen. Want niet iedereen krijgt een aanbod van hun gemeente, vooralsnog zijn dat alleen werklozen, geestelijk bedienaren en vrouwen in een achterstandspositie.

Migrantenclubs vinden dat de nieuwe wet juist de samenleving verdeelt, omdat die selecteert op etnische achtergrond. Maandag wordt een manifest overhandigd van criticasters. Juristen vallen ook over dit onderscheid tussen Nederlanders en wijzen nog op een oud verdrag dat Turken vrijstelt van nieuwe plichten. De Raad van State wijst daarbij nog op het probleem dat onderscheid wordt gemaakt tussen EU–burgers en ook dat kan niet.

Verdonk leunt op de steun van CDA, VVD en LPF. D66 is kritischer, evenals de grootste oppositiepartij PvdA. PvdA–Tweede Kamerlid Jeroen Dijsselbloem heeft er een hard hoofd in dat de wet in januari kan ingaan. Alleen hij al heeft veertien amendementen voorbereid om nog te schaven aan het wetsvoorstel.

Maandag is niet het laatste Kamerdebat. Het is de bedoeling dat een afronding nog voor de zomer plaatsvindt. Daarna volgt nog de Eerste Kamer.