Wie Verhagen vergelijkt met zijn directe voorganger Balkenende, ontwaart vooral verschillen. Balkenende: een denker, een bruggenbouwer, een procesbegeleider. Verhagen daarentegen: een practicus, een politicus, een polemicus. Beiden rechtse jongens, maar Balkenende gepolijst met christelijk-sociaal vernis en Verhagen ruw en onbezonnen.

Vergelijk Verhagen echter met de voorganger van Balkenende en veel méér overeenkomsten komen aan bod. Net als De Hoop Scheffer verdiende Verhagen zijn sporen in de buitenlandse politiek. Als een van de weinige CDA-kamerleden bleek hij geknipt voor de oppositie. Fel en uitdagend treedt hij opponenten tegemoet, hard in de aanval, stoïcijns onder de tegenaanval.

Waren het dergelijke kwaliteiten die De Hoop Scheffer in 1997 in het zadel hielpen, anno 2002 doet Verhagen het hem na. De buitenlandse politiek is hem meer dan vertrouwd, aan de rest van de dossiers moet hij nog hard werken. Maar met dezelfde bravoure als De Hoop Scheffer weleer zal Verhagen zich door vele financieel-economische paragrafen heen bijten. Hij is vasthoudend en laat zich in debatten moeilijk aftroeven.

Bij dat al heeft Verhagen een probleem minder dan De Hoop Scheffer. Werd laatstgenoemde door VVD-leider Bolkestein nog „een rechtse jongen met een links programma” genoemd, Verhagen staat voor een regeerakkoord waarin hij zich zeer herkent. Het CDA is het achterliggende jaar onmiskenbaar rechtser geworden. Daarvan getuigt ook het plezier waarmee de christen-democraten nu meedraaien in de formatie van een kabinet met LPF en VVD.

Verhagen zal dit kabinet genadeloos gaan verdedigen tegen de aanvallen van links. Hij is er de man naar om wreed het CDA-gram te halen voor alle vernederingen van de achterliggende oppositiejaren. Het ligt niet erg in zijn aard om toespelingen op de gewijzigde krachtsverhoudingen achter de haag van zijn tanden te houden. Dat Verhagen wel houdt van een steek onder water, bewijst zijn beruchte uitspraak aan het adres van VVD-minister Van Aartsen: „Buitenlandse politiek is meer dan een krijtstreeppak en je talen kennen.”

Intussen staat Verhagen wel voor de zware taak de CDA-fractie een eigen gezicht te geven ten opzichte van dat kabinet. Hij begon daar donderdagavond veelbelovend mee door te waarschuwen dat het CDA onder zijn leiding „geen mak stemvee” zal zijn. Maar cruciaal is de vraag hoe Verhagen zijn partij zal positioneren ten opzichte van LPF en VVD. Is hij er de man wel naar om straks het „sociale gezicht van de partij” te gaan oppoetsen?

Het valt te betwijfelen. Verhagen is minder gedrenkt in het christelijk-sociale gedachtegoed dan Balkenende. In tegenstelling tot de toekomstige premier is hij een bekeerling. Na een rooms-katholieke opvoeding toonde Verhagen tijdelijk sterke sympathie voor het marxisme, om vervolgens via de VVD weer terug op het nest te komen. Ook hierin lijkt hij op De Hoop Scheffer, die eind jaren zeventig een tijdlang bij D66 onder de pannen was.

Als gevolg van die ideologische ongestadigheid zal Verhagen meer dan Balkenende moeite hebben om duidelijk te maken dat rechts beleid niet per definitie voortspruit uit egoïsme of populisme, maar juist de harmonieuze samenleving kan bevorderen, zoals vele CDA’ers wensen. Een teken aan de wand is hier dat Verhagen veel minder vaak dan Balkenende verwijst naar de Bijbel of de Joods-christelijke wortels van de Nederlandse samenleving.

Balkenende wordt wel de ”nieuwe Kuyper” genoemd. Is Verhagen de nieuwe Schmelzer, de onafhankelijk opererende fractievoorzitter die desnoods zijn ’eigen’ kabinet laat vallen? Of weten de gereformeerde leider en de rooms-katholieke secondant de handen hecht ineen te slaan? Wonderlijk genoeg is het De Hoop Scheffer die hier nog de helpende hand kan bieden. Hij wordt waarschijnlijk minister van Buitenlandse Zaken.