Internet is goed voor integratie, aldus de uitkomsten van een onderzoek dat het SCP en het Rathenau Instituut hebben laten uitvoeren naar internetgebruik onder jongeren. Daaruit zou blijken dat zogenaamde allochtone en autochtone jongeren via internet uitgebreid van gedachten wisselen over belangrijke zaken des levens.Dat is natuurlijk altijd mooi om te horen. Het is een van die zeldzame positieve berichten in de media over ”allochtonen”. Wie kan er bezwaar tegen hebben dat mensen met elkaar in gesprek zijn? Tegen die achtergrond vormt het rapport wellicht ook een welkome aanvulling op de onophoudelijke stroom berichten over de invloed van internet op bijvoorbeeld religieuze radicalisering.

De onderzoekers laten zien dat communicatie via internet, maar ook gaming en ander gebruik van het medium, een steeds groter deel van de vrije tijd van jongeren in beslag neemt. Dat dit van invloed is op het wereldbeeld dat jongeren ontwikkelen, lijkt me evident.

Ik plaats echter vraagtekens bij de vaak verregaande conclusies die de onderzoekers aan hun onderzoeksresultaten verbinden. Toegegeven, in de persberichten rondom de publicatie van het rapport zijn zij een stuk voorzichtiger. Daar gaat het om de veranderde relatie tussen ouders en kinderen, om de manier waarop jongeren zich online gedragen.

Te simpel
Maar toch dragen de onderzoekers de ingrediënten voor zo’n verregaande conclusie -internet is goed voor integratie- op een presenteerblaadje aan. Zij spreken over intensieve uitwisseling van meningen en opvattingen tussen allochtone en autochtone jongeren via chatrooms, discussieplatforms et cetera. Impliciet gaan de onderzoekers ervan uit dat integratie te maken heeft met een vermeende culturele kloof tussen twee categorieën in de samenleving: autochtonen en allochtonen. Dat is in de afgelopen jaren steeds meer het dominante uitgangspunt geworden in het debat over integratie. Of het nu gaat om de rellen in Parijs, de onrust in de Amsterdamse Diamantbuurt of om islamitisch radicalisme, altijd weer komt het beeld naar voren van een samenleving die verscheurd wordt door culturele tegenstellingen.

Dit is echter een veel te simpele voorstelling van zaken. Interessant onderzoek van de Universiteit van Tilburg laat zien hoe jongeren communicatieve codes en culturele stijlen ontwikkelen die dwars door die simpele tegenstelling allochtoon-autochtoon heen lopen. En precies hier wreekt zich de beperking die eigen is aan veel internetonderzoek. Willen we begrijpen hoe integratie zich voltrekt, dan moeten onderzoekers zich niet beperken tot uitspraken op internet, of daar in elk geval omzichtig mee omgaan. Zijn het de SCP- onderzoekers zelf niet die stellen dat veel jongeren op internet zich anders voordoen dan in werkelijkheid? Is het onderscheid tussen een ’virtuele’ werkelijkheid en een ’echte’ werkelijkheid sowieso niet problematisch?

Om een beeld te krijgen van de leefwereld van jongeren van wat voor achtergrond dan ook, is meer nodig dan inzicht in internetgebruik. We moeten meer weten over hun ervaringen in de samenleving, over hun maatschappelijke positie, hun familie, hun vriendenkring et cetera. Pas dan is het mogelijk enigszins steekhoudende uitspraken te doen over integratieprocessen.

De auteur is als antropoloog verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.