De schedel is op 19 juli 2001 ontdekt door Ahounta Djimdoumalbaye, een student van de universiteit van Ndjamena in Tsjaad, in Centraal-Afrika. Hij trof de schedel aan in de Djurabwoestijn. De onderzoekers schrijven de schedel toe aan een hominide, een tussenvorm tussen de aap en de huidige mens. Prof. Michel Brunet, van de universiteit van Poitiers in Frankrijk, heeft in overleg met de Tsjaadse autoriteiten de ’aapmens’ Toumaï genoemd, een naam die vaak wordt gegeven aan kinderen in de Djurabwoestijn die vlak voor het droge seizoen worden geboren. De naam betekent ”hoop op leven”. De officiële naam is Sahelanthropus tchadensis. De resultaten van het onderzoek zijn vandaag gepubliceerd in het Britse wetenschappelijk tijdschrift Nature.

De aangetroffen resten van Toumaï passen in een schoenendoos, schrijft Nature. Ze bestaan uit een vrijwel complete schedel, twee stukken van een kaak en drie tanden. De afmetingen van de schedel zijn te vergelijken met die van een chimpansee, met een herseninhoud van 350 milliliter, maar de vorm van de schedel is duidelijk anders. De schedel lijkt ook niet op die van een gorilla of een van de al bekende aapmensen. Boven de oogkassen zit een dikke richel voor de wenkbrauwen, maar de onderkaak steekt niet ver naar voren. De kleine tanden lijken meer op die van mensen dan van apen.

Daniel Lieberman van de Harvard-universiteit behoort tot de wetenschappers die de menselijke resten hebben gezien. In Nature zegt hij dat die het effect zullen hebben van een „kleine atoombom” op degenen die de menselijke evolutie bestuderen. Volgens Nature-redacteur Henry Gee doet deze ontdekking niet onder voor de vondst van de eerste aapmens, de Australopithecus, die in 1925 in Zuid-Afrika is opgegraven. Die vormde de basis voor de moderne paleoantropologie.

De opwinding onder de evolutionisten is veroorzaakt doordat ze er tot nu toe van uitgingen dat de stamboom van de mens zich ongeveer 4 tot 5 miljoen jaar geleden afsplitste van de apen. De nu ontdekte schedel schatten ze veel ouder in, tot 7 miljoen jaar oud, maar tot hun verrassing lijken de wenkbrauwen, de kaak en de kleine tanden sterk op die van de huidige mens. De hersenpan lijkt echter veel op die van een aap.

Volgens Nature kan dat betekenen dat Toumaï een directe voorouder van de mens vertegenwoordigt en dat de diverse Afrikaanse ’aapmensen’ van tussen de 5 en 2 miljoen jaar geleden buiten die afstamming vallen, omdat die meer aapachtige kenmerken hebben. Om de verschillende schedels toch te ’plooien’ in het evolutiemodel, spreken ze nu van een sterk vertakte stamboom in plaats van een rechtstreekse ’ladder’ tussen aap en mens. Verder zijn de onderzoekers verbaasd over de vindplaats van Toumaï, omdat die honderden kilometers verwijderd is van plekken waar eerder oude mensachtige resten zijn gevonden.

Prof. Chris Stinger van het Natural History Museum in Londen wijst daar ook op. „Dit is de enige redelijk complete schedel die tot nu toe ontdekt is in het fossiele gat van 5 miljoen jaar tussen de voorouders van de apen, 9 miljoen jaar geleden en de australopithecussen uit Afrika, die meestal beschouwd wordt als onze naaste verwanten, 4 miljoen jaar en jonger. Deze ontdekking laat zien hoe veel bewijzen er nog ontbreken. Maar het is te vroeg om te zeggen of dit direct op onze evolutionaire lijn ligt. De voorouders van de gorilla en de chimpansee, van 6 miljoen jaar oud, zijn ook nog niet ontdekt. Het echte evolutionaire plaatje is waarschijnlijk sterk vertakt in plaats van een eenvoudige ladder.”

Een ander probleem met de ontdekking is de datering van de vondst. De schedel zelf is niet meer geschikt voor de gebruikelijke technieken voor ouderdomsbepaling. De schatting van 7 miljoen jaar is gebaseerd op de ongeveer 700 dieren die in dezelfde afzettingslaag van zandsteen aangetroffen zijn: olifanten, apen, paarden, giraffen, apen, een beer en nijlpaardachtigen.