Initiatieven om importeurs en producenten bepaalde normen te laten naleven, leveren nog niet genoeg resultaat op.„De minimumlonen worden niet gerespecteerd, er is sprake van gedwongen overwerk, kinderarbeid en discriminatie in de landen die onze thee produceren”, zegt een medewerker van de Landelijke India Werkgroep die meewerkte aan het rapport.

Wegens mogelijke visumproblemen wil ze niet met naam genoemd worden. „Deze problematiek ligt erg gevoelig. In India is de situatie vooral schrijnend in afgelegen regio’s waar veel mensen uit inheemse groepen op theeplantages werken. Zij staan zwak als het gaat om het opeisen van hun rechten.”

De Initiatiefgroep Thee, een alliantie van Nederlandse maatschappelijke organisaties die opdracht gaf tot het rapport, gaat volgende week met Nederlandse theebedrijven en brancheorganisaties in gesprek over de situatie, meldde de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) deze week.

Nederlandse bedrijven hebben de afgelopen jaren stappen gezet om maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) in de theesector vorm te geven. Een aantal kleine bedrijven brengt fair tradethee en biologische thee op de markt. Grote bedrijven namen het initiatief tot het Ethical Tea Partnership (ETP).

Sara Lee International, dat met Pickwick in Nederland een marktaandeel van 65 procent heeft, is deelnemer aan het ETP. Sara Lee streeft ernaar om in 2007 alleen nog thee te importeren van door ETP gecontroleerde plantages. Ook Unilever, wereldmarktleider in thee, is lid van het ETP. Ahold (15 procent van de Nederlandse markt) heeft geen duidelijk mvo-beleid.

Het Ethical Tea Partnership is een lovenswaardig initiatief, stelt het rapport, maar de resultaten laten te wensen over. „Het ETP houdt in dat PricewaterhouseCoopers plantages periodiek bezoekt en doorlicht aan de hand van een checklist. Maar de uitkomsten worden niet openbaar gemaakt en lokale belangengroepen, zoals vakbonden, worden niet gehoord. Wij hebben het idee dat deze audits geen goed beeld geven van de werkelijke omstandigheden”, aldus de medewerker van de India Werkgroep.

Daarnaast besteedt het ETP geen aandacht aan milieuaspecten bij de productie van thee, zoals bodemerosie en overmatig gebruik van pesticiden. „Het is belangrijk dat een mvo-initiatief voor de theesector oog heeft zowel voor arbeids- en sociale kwesties als voor milieu en economische aspecten van de theeproductie”, stellen de auteurs. Mvo-initiatieven zouden gebaseerd moeten zijn op internationaal geaccepteerde normen, zoals die van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO).

De theebedrijven nemen maatschappelijk verantwoord ondernemen volgens de medewerker van de India Werkgroep niet serieus genoeg. „De situatie is volgens ons dramatisch, de arbeidsrechten worden structureel geschonden. Het lijkt erop dat het Ethical Tea Partnership door bedrijven gezien wordt als een leuke manier van zakendoen. Maar wij willen een mvo-aanpak die effect heeft op de hele keten, geen projectje dat je er even bij doet.”

De Nederlandse consument drinkt thee uit Indonesië, Sri Lanka, Malawi, India en China. Met name China is sterk in opkomst als theeproducent. In China zijn echter geen vrije vakbonden en in sommige gevallen is sprake van dwangarbeid. Daarnaast is de structurele onderbetaling van arbeiders in de theesector (waarvan ongeveer de helft vrouw is) de onderzoekers een doorn in het oog. „De werkelijke kosten worden niet doorberekend in de theeprijs. Er zou samen met bedrijven opnieuw gekeken moeten worden naar de winstmarges.”

Wereldwijd neemt de consumptie van thee nog steeds toe, maar minder snel dan de toename van de productie. Overproductie zorgde ervoor dat de theeprijs sinds 1980 met ongeveer 15 procent daalde.

Die daling zet ook de betaling van kleine boeren en werknemers in de theesector onder druk. In 2003 bedroeg de totale import van thee in Nederland 25.450 ton. Tussen 2001 en 2003 nam de import met 6 procent af.

Gemiddeld drinkt een Nederlander ruim 100 liter thee per jaar. Voor de Tweede Wereldoorlog was dit bijna dubbel zo veel. De daling hangt samen met het feit dat Nederlandse nu meer koffie en frisdrank consumeren. Wel neemt de vraag naar nieuwe, gezonde theevarianten zoals groene thee de laatste jaren toe.