Waarom heeft Noord-Brabant eigenlijk die geografische toevoeging ”noord”? Voor de rest van Nederland misschien een begrijpelijke vraag, voor Brabanders is het echter zo klaar als een klontje. Want Brabant bestaat uit vier provincies in twee landen en een hoofdstedelijk gewest.Ooit was het anders. De Nederlandse provincie Noord-Brabant, de Belgische provincies Antwerpen, Vlaams- en Waals-Brabant en het hoofdstedelijk gewest Brussel vormden rond 1350 nog één geheel. Het waren roemruchte tijden voor de hertogen - zelfs delen van de huidige provincies Limburg en Luik hoorden erbij. Het grondgebied van het graafschap Leuven strekte zich uit van Namen in het zuiden tot boven Den Bosch in het noorden.

„We lopen nu wel met een Nederlands paspoort, maar als de geschiedenis wat anders was verlopen, was het misschien wel een Brabants paspoort geweest”, zegt Aarnoud Reijnen van de provincie Noord-Brabant. „Brabant is lange tijd een machtsfactor van betekenis geweest.”

Op 13 mei 1106, zaterdag op de kop af 900 jaar geleden, verleent keizer Hendrik V de titel van hertog aan graaf Godfried van Leuven. Dat is het begin van de opmars. Door steeds nieuwe titels te vergaren weten Godfried en zijn opvolgers een gebied onder hun beheer te krijgen dat zich langzaam maar zeker aan de noordkant uitstrekt tot Bergen op Zoom, Breda, Den Bosch, Helmond en Eindhoven.

Rond 1350 is het gebied op z’n grootst. Ook voor Brabant geldt echter het credo opgaan, blinken en verzinken. In 1579 kiezen verschillende (noordelijke) steden voor aansluiting bij de oranjegezinde Unie van Utrecht. Andere steden, waaronder Leuven zelf, blijven Spanje trouw. Bijna zeventig jaar en veel schermutselingen later is de tweedeling een feit; bij de Vrede van Münster in 1648 valt het hertogdom uiteen in Staats- en Spaans-Brabant. En in 1995 nog besloot België zijn deel van Brabant opnieuw te splitsen, in drieën ditmaal.

Desondanks weten al die verschillende Brabanders elkaar zaterdag toch te vinden in Leuven. Alle gemeentebesturen geven gezamenlijk de aftrap voor een maanden durende viering van het 900-jarig bestaan.

Uniek, vindt provinciewoordvoerder Reijnen. „Dit is nooit eerder voorgekomen. Ik zie trouwens dat de verschillende delen van het oude Brabant op sociaal en cultureel gebied steeds nauwer samenwerken. De nationale grens is er nog wel, maar die is heel flexibel.”

Of er ook een gemeenschappelijke Brabantse mentaliteit is, betwijfelt Reijnen. „Al ken ik niet één provincie waarover zo veel geschiedschrijving is gedaan als Noord-Brabant. Maar een Brabantse mentaliteit is een uitvinding van de 19e-eeuwse VVV-kantoren, zegt een Brabantse hoogleraar. Daar zit denk ik veel waars in. Alhoewel: is er een bestuurlijk overleg, dan wordt hier een goede maaltijd genoten. Je moet dan echt niet aankomen met die beruchte witte kleffe bolletjes met koude plakken kaas.”

Zo taai als een everzwijn

In het wapenschild van de Brabantse hertogen was sinds de twaalfde eeuw de leeuw te zien. Het symbool van moed en kracht komt nog in de provinciewapens voor. Daarnaast is Brabant ook wel vergeleken met een hond (trouw) en een lam (onschuldig, zuiver). Hertog Jan III vergeleek zichzelf in 1334 zelfs met een everzwijn – waarmee hij maar wilde zeggen dat hij taai en onverzettelijk was. De Brabantse kroniekschrijver Hennen van Merchtenen zette rond 1415 in een acrostichon nog eens op een rijtje waar Brabant of Brabancia voor stond:

Beata – gelukkig
Regalis – koninklijk
Antiqua – oud
Bona – goed
Audax – dapper
Nobilis – edel
Canis – hond (trouw, edel)
Iusticia – gerechtigheid
Agnus – lam (onschuldig, zuiver)