Is er een Nederlander te vinden die nog nooit een Kameleonboek in handen heeft gehad? Inmiddels gingen 16 miljoen exemplaren over de toonbank. In april dook ”De schippers van de Kameleon”, het eerste deel van de reeks, nog op in de boekentoptien in deze krant.

Kinderen genieten met volle teugen van de grappen en grollen van boerenknecht Gerben, van de ontembare eetlust van Kees, van de mopperige veldwachter Zwart en van de tweeling Hielke en Sietze. De jeugd stilt de opkomende leeshonger met de ongecompliceerde en herkenbare avonturen die de zonen van smid Klinkhamer met hun Kameleon -een lomp ogende schuit met automotor- beleven. Vakantie, zon, water, boeven en hulpeloze sloebers stempelen de verhalen. Altijd overwint het goede het kwade, terwijl behulpzaamheid hoog in het vaandel staat. Hoogliteraire kost is het niet, maar er is slechter leesvoer om mee te beginnen.

Rondvaart
Niet zijn geboortedorp Langezwaag of zijn latere woonplaats Krommenie, maar Terherne eert Hotze de Roos met een ’museum’. Na het overlijden van de schrijver, in 1991, namen enkele inwoners van dit Friese dorpje onder leiding van Jan Stedehouder het initiatief om de Kameleon een thuishaven te geven. Inmiddels herbergt Terherne een Kameleonboerderij met Ervarium. Bezoekers kunnen een rondvaart maken met een door de Kameleon geduwde praam. Gerben Zonderland houdt desgewenst op het eiland Grootzand kinderen of volwassenen bezig. Zowel tijdens kinderfeesten als bij teambuilding voor bedrijven pepert de boerenknecht zijn gasten in dat samenwerking, vertrouwen hebben in elkaar én respect voor de natuur belangrijke waarden zijn.

De Roos kwam in 1980 naar Terherne om de Zilveren Pen in ontvangst te nemen, de enige prijs die hij ooit kreeg. Jan Stedehouder vroeg zijn leerlingen destijds tijdens de kinderboekenweek hun mooiste boek mee te nemen naar school. „Allemaal kwamen ze met een Kameleonboek aanzetten”, herinnert de onderwijzer zich. „We besloten daarom Hotze de Roos een prijs te sturen, maar hij stond erop deze in ons dorp in ontvangst te nemen. Een prijsuitreiking door kinderen vond hij de mooiste beloning die hij kon krijgen.”

Fantasie
Jan Stedehouder is de drijvende kracht achter het Kameleondorp. „We willen hier het beeld van de jaren vijftig en zestig oproepen, de leefwereld die je in de boeken van De Roos tegenkomt. Daarom zijn de straatverlichting, de bestrating en het dorpsplein weer in oude stijl teruggebracht.”

Het vraagt wel de nodige fantasie om je in Terherne vijftig jaar terug in de tijd te wanen, want achter de Kameleonboerderij schemeren hedendaagse herenhuizen. Desondanks slikken kinderen en volwassenen de verhalen die de gids tijdens de rondvaart vertelt voor zoete koek en vergapen ze zich aan het huis van de dokter en de camping van boer Krol.

In het Ervarium in de Kameleonboerderij lukt het beter om terug te gaan naar de tijd van toen. De onder het dak van de boerenschuur gebouwde woning van Klinkhamer, het politiebureau en het gemeentehuis zijn gevuld met oude spullen. In de smederij hamert een heuse smid regelmatig op het aambeeld.

Curieus is de kamer van Hotze de Roos met oude leunstoelen, een bejaarde typemachine en een Anti Revolutionair Weekblad uit 1946. Weinig is van de auteur zelf geweest. Het schilderijtje met de spreuk ”Al doende leert men” heeft wel in diens woonkamer gehangen. Ook echt zijn het schrijfsetje op het bureau, de vijl en beitel én de eetkamerstoelen. Zat De Roos op een van deze exemplaren toen hij over de schippers van de Kameleon schreef? Niemand die het weet.

Introvert man
Ook Jan Stedehouder niet. „Het echtpaar De Roos bleef kinderloos en had weinig contact met de familie. Hotze leefde teruggetrokken en was niet iemand bij wie je spontaan binnen zou lopen. Zo hebben de illustrator van de Kameleonboeken, Gerard van Straaten, en de schrijver elkaar nooit ontmoet.

Overdag was Hotze timmerman, ’s avonds schrijver. Verhalen van de werkvloer verwerkte hij in de grappen en grollen van Gerben Zonderland. Tussen 1948 en 1991 leverde hij zestig manuscripten. Wanneer je alle boeken met elkaar vergelijkt, merk je dat het schrijven moeizamer ging nadat hij in de jaren zeventig met pensioen was gegaan. Hij moest toen op zoek naar avonturen en liet bijvoorbeeld Gerben trouwen, wat niet alle lezers hem in dank afnamen.”

Stedehouder wil in zijn Kameleondorp „de sterke sociale betrokkenheid uitdragen die De Roos in zijn boeken schetst. Daarom hebben we onder meer mensen met een verstandelijke handicap of met een taakstraf in dienst.

Bezoekers kunnen in ons dorp soms postbode Sjoerd Bonnema of veldwachter Zwart tegenkomen. De andere medewerkers lopen niet in shirts met Kameleonprint rond, maar dragen bijvoorbeeld gedateerde bloemetjesjurken. Je moet immers geen rol spelen, maar echt zijn.”

Het Kameleondorp is te vinden aan de Buorren 43 in Terherne, tel. 0566-689832. Zie ook www.kameleondorp.nl. In juli en augustus en tijdens schoolvakanties (behalve de kerstvakantie) dagelijks van 10.00 tot 17.00 uur geopend. Dit is het tweede deel in een serie over schrijversmusea. Volgende week: Huygensmuseum Hofwijck in Voorburg.